Likas na agham
Ang artikulong ito, pahina, o bahagi nito ay kasalukuyang nasa gitna ng pagpapalawig o malawakang pagbabago. Maaari ka ring tumulong sa pagsasagawa ng mga pagbabago. Pakisilip ang mga nakaraang pagbabago kung gusto mong makipag-usap sa user na naglagay nito rito. Maaari itong tanggalin kung walang naganap na mga pagbabago sa mga susunod na araw matapos itong ipaskil dito. Maliban kung walang mga pagbabago, hindi dapat ito burahin. |
Likás na aghám o aghám pangkalikásan[1] ang isa sa tatlong pangunahing sangay ng agham na nakatuon sa mga proseso, pag-unawa, paglalarawan, at prediksiyon base sa obserbasyon o eksperimento. Nahahati ito sa dalawang sangay: buhay at pisikal. Kilala rin sa tawag na biolohiya ang agham pambuhay, samantalang nahahati naman sa apat na sangay ang pisikal na agham: pisika, kimika, agham pandaigdig, at astronomiya. Nahahati ang mga ito sa samu't saring mga larangan. Ginagamit ng mga likas na agham ang mga pormal na agham kagaya ng matematika at lohika upang maipaliwanag ang mga likas na batas.
Kasaysayan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ayon sa ilang mga iskolar, nagmula ang mga likas na agham sa pangangailangan ng mga sinaunang lipunan na maunawaan ang kanilang kinagagalawang lugar. Pinagpasa-pasahan ang kaalaman na nakalap ng bawat henerasyon patungo sa mga kasunod nito, kagaya halimbawa ng kaalaman sa mga ugali ng hayop at medisina. Kalaunan, naging pormalisado ang pag-aaral sa mga ito pagsapit ng 3000 BKP sa mga sinaunang kultura ng Ehipto at Mesopotamia, na nagsulat ng mga pinakamatatandang halimbawa ng likas na pilosopiya, ang ninuno ng ngayo'y likas na agham. Bagamat malinaw na may mga interes ang sinaunang kultura sa mga ito, lalo na sa astronomiya, malinaw din na ginawa nila ito sa ngalan ng relihiyon, hindi agham.
Samantala, meron ding nabuong mga panimulang agham sa sinaunang Tsina at India. Sa Tsina, mahalagang konsepto ang yin at yang, na nagpapaliwanag sa magkatunggaling likas na puwersa. Samantala, inilalarawan naman sa mga Veda ang sinaunang konsepto ng sanlibutan ayon sa mga sinaunang Indiano, gayundin sa ideya ng tatlong humor na nagdidikta sa estado ng katawan.
Sa sinaunang Gresya, ipinaliwanag ng mga pilosopong Presokratiko ang kalikasan na may halong mahika at mitolohiya tulad ng ibang mga kultura. Naniniwala sila na ang mga sakuna halimbawa ay resulta ng isa o higit pang mga galit na diyos. Gayunpaman, may mga ilang iskolar na sinubukang magbigay ng paliwanag nang walang bahid ng mitolohiya o relihiyon. Halimbawa, ipinaliwanag ni Tales ng Miletus ang mga lindol bilang resulta ng paglutang ng kalupaan sa isang pandaigdigang karagatan. Iminungkahi naman ni Leucipo ang ideya ng atomismo, na nagsasabing binubuo ang realidad ng mga napakaliit na mga bagay na tinatawag na mga atomo. Samantala, gumamit naman si Pitagoras ng matematika upang imungkahi na bilog ang mundo.
Likas na pilosopiya
[baguhin | baguhin ang wikitext]Gitnang Kapanahunan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Rebolusyong Makaagham
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ika-19 at ika-20 siglo
[baguhin | baguhin ang wikitext]Kasalukuyang siglo
[baguhin | baguhin ang wikitext]Sangay
[baguhin | baguhin ang wikitext]- Astronomiya, ang pag-aaral ng mga bituin, kosmos, atbp.
- Biyolohiya, ang pag-aaral ng buhay.
- Ekolohiya, ang pag-aaral ng pakikipag-ugnayan ng buhay.
- Kimika, ang pag-aaral ng materya at kanyang mga interaksiyon.
- Agham pandaigdig, ang pag-aaral ng daigdig at partikular ang:
- Heolohiya
- Glasyolohiya
- Nakabase sa agham o Pisikal na Heograpiya
- Pisika, ang pag-aaral ng mga batas pisikal.
Tingnan din
[baguhin | baguhin ang wikitext]- Agham
- Kasaysayan ng agham
- Likas na pilisopiya
- Agham panlipunan
- Araling panlipunan
- Araling pangkalikasan
Sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ Almario, Virgilio, pat. (2010). "agham pangkalikasan, natural science". UP Diksyonaryong Filipino (ika-2 (na) edisyon). UP-Sentro ng Wikang Filipino-Diliman – sa pamamagitan ni/ng Diksiyonaryo.ph.
Bibliograpiya
[baguhin | baguhin ang wikitext]- Barr, Stephen M. (2006). A Students Guide to Natural Science [Gabay sa Mag-aaral ukol sa Likas na Agham] (sa wikang Ingles). Intercollegiate Studies Institute. ISBN 978-1-932236-92-7.
- Grant, Edward (2007). A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the 19th century [Kasaysayan ng Likas na Pilosopiya: Mula sa Sinaunang Mundo hanggang sa ika-19 na siglo] (sa wikang Ingles). Cambridge, Reyno Unido: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-68957-1.
- Lagemaat, Richard van de (2006). Theory of Knowledge for the IB Diploma [Teorya ng Kaalaman para sa Diplomang IB] (sa wikang Ingles). Cambridge, Reyno Unido: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-54298-2. Inarkibo mula sa orihinal noong 2023-12-13.
- Ledoux, Stephen F. (2002). "Defining Natural Sciences" [Pagbibigay-kahulugan sa mga Likas na Agham] (PDF). Behaviorology Today (sa wikang Ingles). 5 (1). New York: Marcel Dekker, Inc.: 34. ISBN 978-0-8247-0824-5. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2012-03-25.
- Mayr, Ernst (1982). The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance. Cambridge, Massachusetts: The Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-674-36445-5.
- Oglivie, Brian W. (2008). The Science of Describing: Natural History in Renaissance Europe. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-62088-6.
Link sa labas
[baguhin | baguhin ang wikitext]- Kagawaran ng kimika sa Universität Hamburg (Alemanya) Naka-arkibo 2015-09-18 sa Wayback Machine.
- Kagawaran ng pisika sa Universidad de Buenos Aires (Arhentina)
- Kagawaran ng biyolohiya sa Universidad de Talca (Chile)
- Kagawaran ng kimika sa Universidade de São Paulo (Brazil) Naka-arkibo 2015-09-25 sa Wayback Machine.
- Kagawaran ng astronomiya sa Universidad de Barcelona (Espanya) Naka-arkibo 2016-03-06 sa Wayback Machine.
- Kagawaran ng biyolohiya sa Université Pierre et Marie Curie (Pransiya) Naka-arkibo 2014-03-28 sa Wayback Machine.
- Mga Agham Pangkalikasan sa Cambridge University
- Ang Kasaysayan ng Kasalukuyang Agham at Teknolohiya
- Mga Balik-aral na Aklat Tungkol sa Agham Pangkalikasan