Kontentke ótiw

Konceptual model

Wikipedia — erkin enciklopediya

Konceptual model termini konceptualizaciya yamasa ulıwmalastırıw processinen keyin payda bolǵan hár qanday modelge tiyisli.[1][2] Konceptual modeller kóbinese reallıqtaǵı fizikalıq yamasa sociallıq nárselerdiń abstrakciyası bolıp tabıladı. Semantikalıq izertlewler koncepciyanı qáliplestiriwdiń túrli basqıshlarına qatnaslı. Semantika tiykarınan oylawshı tirishiliklerdiń óz tájiriybesiniń hár túrli elementlerine beretuǵın mánisin, yaǵnıy koncepciyalardı úyreniwden ibarat.

Sholıw

Koncepciya modelleri hám konceptual modeller

Konceptual modeldiń qunlılıǵı ádette onıń ótken, házirgi, keleshektegi, haqıyqıy yamasa potencial jaǵdaylarǵa qanshelli dárejede sáykes keliwine tuwrı proporcional. Koncepciya modeli (koncepciyanıń modeli) pútkilley basqasha, sebebi jaqsı model bolıwı ushın onıń haqıyqıy dúnya menen bunday sáykesligi bolıwı shárt emes. Jasalma intellektte konceptual modeller hám konceptual grafikler ekspert sistemaların hám bilimge tiykarlanǵan sistemalardı dúziw ushın qollanıladı; bul jerde tallawshılar ózleriniń haqıyqatlıq haqqındaǵı ideyaların emes, al ekspertlerdiń haqıyqatlıq haqqındaǵı pikirlerin kórsetiwge umtıladı.

Konceptual modellerdiń túri hám kólemi

Konceptual modeller túri boyınsha tanıs fizikalıq obekttiń mental súwreti sıyaqlı anıǵıraq túrlerden baslap, oyda súwret sıpatında payda bolmaytuǵın matematikalıq modellerdiń formal ulıwmalıǵı hám abstraktlıǵına shekem boladı. Konceptual modeller sonday-aq olar kórsetiwge alınǵan tema kólemi boyınsha da hár qıylı boladı. Máselen, model bir nárseni (mısalı, erkinlik statuyasın), nárselerdiń pútin klasların (mısalı, elektrondı) hám hátte fizikalıq álem sıyaqlı júdá keń tema tarawların da kórsetiwi múmkin. Konceptual modellerdiń hár túrliligi hám kólemi olardı paydalanıw maqsetleriniń hár qıylılıǵına baylanıslı.

Konceptual modellestiriw - bul túsiniw hám kommunikaciya maqsetlerinde bizdi qorshaǵan fizikalıq hám sociallıq dúnyanıń ayırım aspektlerin formal túrde súwretlew iskerligi.[3]

Tiykarǵı maqsetler

Sistema processindegi konceptual modeldiń rolin kórsetiwshi salıstırıw modeli

Konceptual modeldiń tiykarǵı maqseti - ol kórsetetuǵın sistemanıń tiykarǵı principleri hám tiykarǵı funkcionallıǵın jetkeriw. Sonıń menen birge, konceptual model model paydalanıwshıları ushın sistemanı ańsat túsiniwge múmkinshilik beretuǵın etip islep shıǵılıwı kerek. Durıs ámelge asırılǵan konceptual model tórt tiykarǵı maqsetti qanaatlandırıwı kerek.[4]

  1. Jeke adamnıń kórsetilgen sistemanı túsiniwin jaqsılaw
  2. Mápli tárepler arasında sistema detalların nátiyjeli jetkeriwdi ańsatlastırıw
  3. Sistema dizaynerleri ushın sistema specifikaciyaların alıw ushın tiykar noqat bolıw
  4. Keleshekte paydalanıw ushın sistemanı hújjetlestiriw hám birge islesiw ushın qural bolıw

Konceptual model ulıwma sistema rawajlanıw dáwirinde zárúrli rol oynaydı. Tómendegi 1-súwret[5] tipik sistema islep shıǵıw sxemasında konceptual modeldiń rolin kórsetedi. Eger konceptual model tolıq islep shıǵılmasa, sistemanıń tiykarǵı qásiyetleri durıs ámelge asırılmawı múmkin, bul keleshekte mashqalalarǵa yaki sistema kemshiliklerine alıp keliwi anıq. Bunday qáteler industriyada júz beredi hám olar paydalanıwshı kirgiziwiniń jetispewshiligi, tolıq emes yaki anıq emes talaplar hám ózgeriwshi talaplar menen baylanıslı. Sistema dizaynı hám islep shıǵıw processindegi bul hálsiz baylanıslar konceptual modellestiriwdiń tiykarǵı maqsetleriniń nadurıs orınlanıwına baylanıslı bolıwı múmkin. Konceptual modellestiriwdiń áhmiyeti sistemalıq qáteler tolıq sistema rawajlanıwı hám dálillengen islep shıǵıw maqsetleri/texnikalarına ámel qılıw arqalı jumsartılǵanda kórinedi.

Modellestiriw texnikaları

Paydalanıwshınıń modellestiriletuǵın sistemanı túsiniwin arttırıw ushın kóp tarawlarda bir qansha texnikalar qollanılıwı múmkin.[6] Tómende bir neshe texnika qısqasha súwretlengen, biraq jáne de kóp texnikalar bar yaki islep shıǵılmaqta. Jiyi qollanılatuǵın konceptual modellestiriw texnikaları hám usıllarına mınalar kiredi: jumıs aǵımın modellestiriw, jumıs kúshin modellestiriw, tez qollanba islep shıǵıw, obekt-rol modellestiriw hám Birlesken Modellestiriw Tili (UML).

Maǵlıwmatlar aǵımın modellestiriw

Maǵlıwmatlar aǵımın modellestiriw (DFM) - bul sistema elementlerin grafikalıq túrde sáwlelendiretuǵın tiykarǵı konceptual modellestiriw texnikası. DFM ádewir ápiwayı texnika bolıp tabıladı; biraq, kóp konceptual modellestiriw texnikaları sıyaqlı, joqarı hám tómen dárejeli kórsetiwshi diagrammalardı dúziw múmkin. Maǵlıwmatlar aǵımı diagramması ádette parallel islep shıǵıw máseleleri yaki waqıt haqqında informaciya sıyaqlı quramalı sistema detalların bermeydi, al sistemanıń tiykarǵı funkciyaların kontekstke alıp keliwge xızmet etedi. Maǵlıwmatlar aǵımın modellestiriw strukturalanǵan sistema analizi hám dizayn usılın (SSADU) qollanatuǵın sistema islep shıǵıwda qollanılatuǵın oraylıq texnika bolıp tabıladı.

Obekt-baylanıs modellestiriw

Obekt-baylanıs modellestiriw (OBM) - bul tiykarınan programmalıq támiynat sistemasın kórsetiw ushın qollanılatuǵın konceptual modellestiriw texnikası. OBM texnikasın orınlawdıń nátiyjesi bolǵan obekt-baylanıs diagrammaları ádette maǵlıwmatlar bazası modellerin hám informaciyalıq sistemalardı kórsetiw ushın qollanıladı. Diagrammanıń tiykarǵı komponentleri - obektler hám baylanıslar. Obektler ǵárezsiz funkciyalardı, zatlardı yaki waqıyalardı kórsete aladı. Baylanıslar obektlerdi bir-birine baylanıstırıw ushın juwapker. Sistema procesin qáliplestiriw ushın baylanıslar obektler menen hám procesti tolıǵıraq súwretlew ushın kerek bolǵan qásiyetler menen birigedi. Bul texnika ushın bir neshe diagramma dúziw konvenciyaları bar; mısalı, IDEF1X, Bachman hám EXPRESS. Bul konvenciyalar sistemanıń hár qıylı aspektlerin kórsetiw ushın maǵlıwmatlardı kóriw hám shólkemlestiriwdiń hár qıylı usılları bolıp tabıladı.

Waqıyaǵa-tiykarlanǵan process shınjırı

Waqıyaǵa tiykarlanǵan process shınjırı (EPC) - bul tiykarınan biznes process aǵımların sistemalı túrde jaqsılaw ushın qollanılatuǵın konceptual modellestiriw texnikası. Kópshilik konceptual modellestiriw texnikaları sıyaqlı, waqıyaǵa-tiykarlanǵan process izbe-izligi de qatnasıqlardı rawajlandırıw hám islew múmkinshiligin beretuǵın obektlerden/elementlerden hám funkciyalardan ibarat. Anıǵıraq aytqanda, EPC procestiń qanday jaǵdayda ekenligin yaki onıń qanday qaǵıydalar boyınsha isleytuǵının anıqlaytuǵın waqıyalardan quralǵan. Waqıyalar arqalı alǵa ilgerilew ushın funkciya/aktiv waqıya orınlanıwı kerek. Process aǵımına baylanıslı, funkciya waqıya jaǵdayların ózgertiw yaki basqa waqıyaǵa-tiykarlanǵan process shınjırlarına baylanıstırıw múmkinshiligine iye. EPC ishinde basqa da elementler bar, olardıń hámmesi sistemanıń qalay hám qanday qaǵıydalar boyınsha isleytuǵının anıqlaw ushın birge isleydi. EPC texnikası resurslardı proektlestiriw, procesti jaqsılaw hám logistika sıyaqlı biznes ámeliyatlarına qollanılıwı múmkin.

Birgelikte qollanba islep shıǵıw

Dinamikalıq sistemalardı islep shıǵıw usılı sistemanıń ómirlik ciklin konceptual modellestiriw ushın JEFFF dep atalatuǵın arnawlı processti qollanadı. JEFFF proekttiń baslanıwınan aldın joqarı dárejeli islep shıǵıw proektlestiriwine kóbirek itibar qaratıwǵa baǵdarlanǵan. JAD processi qatnasıwshılar tabıslı proektti payda bolıwınan tamamlanıwına shekem anıqlaw, belgilew hám ulıwma kartasın dúziw ushın isleytuǵın bir qatar seminarlardı talap etedi. Bul usıldıń úlken kólemli qollanbalar ushın jaqsı islemeytuǵını anıqlanǵan, biraq kishirek qollanbalar ádette nátiyjeliliktiń biraz artıwın kórsetedi.[7]

Orın/ótkeriw tarmaǵı

Petri tarmaqları dep te belgili bul konceptual modellestiriw usılı sistemanı tuwrı matematikalıq usıllar menen sıpatlawǵa bolatuǵın elementler menen dúziwge múmkinshilik beredi. Petri tarmaǵı, onıń anıqlanbaǵan orınlanıw qásiyetleri hám jaqsı belgilengen matematikalıq teoriyası sebepli, bir waqıttaǵı sistema háreketin, yaǵnıy bir waqıttaǵı process orınlanıwların modellestiriw ushın paydalı usıl bolıp tabıladı.

Jaǵday ótiwin modellestiriw

Jaǵday ótiwin modellestiriw sistema minez-qulqın súwretlew ushın jaǵday ótiwi diagrammaların qollanadı. Bul jaǵday ótiwi diagrammaları sistema minez-qulqın hám ózgerislerdi anıqlaw ushın bólek jaǵdaylardı qollanadı. Kóp túrdegi házirgi modellestiriw quralları jaǵday ótiwin modellestiriwdi sáwlelendiriw ushın qanday da bir múmkinshilikke iye. Jaǵday ótiwi modellerin qollanıwdı eń ańsat túrde logika jaǵday diagrammaları hám aqırǵı-jaǵday mashinaları ushın baǵdarlanǵan graflar retinde anıqlaw múmkin.

Texnikanı bahalaw hám saylaw

Konceptual modellestiriw usılı geyde keń qollanıw aymaǵın esapqa alıw ushın arnawlı túrde túsiniksiz bolıwı múmkin bolǵanlıqtan, koncepciya modellestiriwdiń ámelde qollanılıwı qıyın bolıwı múmkin. Bul máselelerdi jeńilletiw hám tiyisli konceptual modellestiriw texnikasın tańlaǵanda neni esapqa alıw kerekligi haqqında biraz jaqtılıq túsiriw ushın, Gemino hám Vand usınıs etken sheńber keyingi tekstte talqılanadı. Degen menen, belgili bir qollanba ushın konceptual modellestiriw texnikasınıń nátiyjeliligin bahalawdan aldın, bir zárúrli koncepciyanı túsiniw kerek; Konceptual modellerdi tek ǵana olardıń grafikalıq yamasa joqarı dárejeli súwretlewine itibar qaratıw arqalı salıstırıw qısqa názerli bolıp tabıladı. Gemino hám Vand tiyisli texnikanı tańlaǵanda itibar konceptual modellestiriw tiline qaratılıwı kerek dep talqılaǵanda jaqsı pikir bildiredi. Ulıwma alǵanda, konceptual model qanday da bir konceptual modellestiriw texnikasınıń forması járdeminde islep shıǵıladı. Bul texnika modeldiń qalay alınatuǵınlıǵı ushın qaǵıydalardı belgileytuǵın konceptual modellestiriw tilin qollanadı. Qollanılatuǵın arnawlı til imkaniyatların túsiniw konceptual modellestiriw texnikasın durıs bahalawǵa tiyisli, sebebi til texnikanıń súwretlew qábiletin sáwlelendiredi. Sonıń menen birge, konceptual modellestiriw tili sistemanıń sáwlelendiriw qábiletiniń tereńligine tikkeley tásir etedi, ol quramalı yamasa ápiwayı bolsın.[8]

Tásir etiwshi faktorlardı esapqa alıw

Ózleriniń aldıńǵı jumıslarına tiykarlanıp,[9] Gemino hám Vand tásir etiwshi faktorlardı úyrengende esapqa alınıwı kerek bolǵan tiykarǵı punktlerdi atap ótedi: konceptual model kórsetiwi kerek bolǵan mazmun, modeldiń usınıw usılı, model paydalanıwshılarınıń ózgeshelikleri hám konceptual model tilleriniń arnawlı wazıypası. Konceptual modeldiń mazmunı sáykes informaciyanı kórsetiwge múmkinshilik beretuǵın usıldı tańlaw ushın esapqa alınıwı kerek. Tańlaw maqsetleri ushın usınıw usılı modeldi itibarǵa alǵan tereńlik hám detallıq dárejesinde kórsetiw ushın usıldıń qábiletine itibar qaratadı. Model paydalanıwshıları yamasa qatnasıwshılarınıń ózgeshelikleri esapqa alınıwı kerek bolǵan áhmiyetli aspekt bolıp tabıladı. Qatnasıwshınıń tájiriybesi hám bilimi konceptual modeldiń quramalılıǵına sáykes keliwi kerek, bolmasa sistemanıń nadurıs kórsetiliwi yamasa sistemanıń tiykarǵı koncepciyaların qáte túsiniw sol sistemanı ámelge asırıwda mashqalalarǵa alıp keliwi múmkin. Konceptual model tiliniń wazıypası sáykes usıldı tańlawǵa járdem beredi. Sistemanıń funkcionallıǵın túsindiriw ushın sistema konceptual modelin jaratıw menen sol funkcionallıqtı interpretaciya qılıw ushın sistema konceptual modelin jaratıw arasındaǵı ayırmashılıq pútkilley hár qıylı eki túrdegi konceptual modellestiriw tillerin qamtıwı múmkin.

Tásir etilgen ózgeriwshilerdi esapqa alıw

Gemino hám Vand ózleriniń usınǵan sheńberiniń tásir etilgen ózgeriwshiler mazmunın keńeytiw ushın baqlaw fokusın hám salıstırıw kriteriyin qarap shıǵadı. Baqlaw fokusı konceptual modellestiriw usılınıń «jańa ónim» jaratıwın yamasa usıldıń tek modellestirilip atırǵan sistemanı tereń túsiniwge alıp keletuǵının qarastıradı. Salıstırıw kriteriyi konceptual modellestiriw usılınıń nátiyjeli yamasa effektivli bolıw qábiletin ólsheydi. Joqarı dárejede barlıq sistema ózgeriwshilerin esapqa alatuǵın sistema modelin islep shıǵıwǵa múmkinshilik beretuǵın konceptual modellestiriw usılı sistema funkcionallıǵın túsiniw processin nátiyjelirek etiwi múmkin, biraq usıl ishki processlerdi túsindiriw ushın zárúr bolǵan informaciyaǵa iye emes, bul modeldi az effektivli etedi.

Qaysı konceptual usıldı qollanıw haqqında sheshim qabıl etiwde, soraw astındaǵı konceptual modeldiń kólemin durıs bahalaw ushın Gemino hám Vandtıń usınısları qollanılıwı múmkin. Konceptual modeldiń kólemin túsiniw, sol belgili modelge sáykes keletuǵın usıldı kóbirek maǵlıwmatqa tiykarlanıp tańlawǵa alıp keledi. Qısqasha aytqanda, modellestiriw usılları arasında tańlaw ámelge asırǵanda, tómendegi sorawlarǵa juwap beriw arqalı ayırım áhmiyetli konceptual modellestiriw máselelerin sheshiwge boladı:

  1. Konceptual model qanday mazmundı sáwlelendiredi?
  2. Konceptual model qalay usınıladı?
  3. Konceptual modeldi kim qollanadı yamasa oǵan kim qatnasadı?
  4. Konceptual model sistemanı qalay súwretleydi?
  5. Konceptual modeldiń baqlaw fokusı nede?
  6. Konceptual model sistemanı súwretlewde nátiyjeli me yamasa effektivli me?

Simulyaciya konceptual modeldiń jáne bir funkciyası - simulyaciya qollanıwınıń orınlılıǵın bahalaw ushın racional hám faktlıq tiykar támiyinlew bolıp tabıladı.

Derekler

  1. ↑ Merriam-Webster, Merriam-Webster's Collegiate Dictionary, 2020-10-10da túp nusqadan arxivlendi, qaraldı: 2015-03-10. {{citation}}: Unknown parameter |publisher= ignored (járdem)
  2. ↑ Tatomir, A.; McDermott, C.; Bensabat, J.; Class, H.; Edlmann, K.; Taherdangkoo, R.; Sauter, M. (2018). "Conceptual model development using a generic Features, Events, and Processes (FEP) database for assessing the potential impact of hydraulic fracturing on groundwater aquifers". Advances in Geosciences 45: 185–192. doi:10.5194/adgeo-45-185-2018. 
  3. ↑ Mylopoulos, J. „Conceptual modeling and Telos1“,. Conceptual Modeling, Databases, and Case An integrated view of information systems development. New York: Wiley — 49–68 bet. 
  4. ↑ C.H. Kung, A. Solvberg, Activity Modeling and Behavior Modeling, In: T. Ollie, H. Sol, A. Verrjin-Stuart, Proceedings of the IFIP WG 8.1 working conference on comparative review of information systems design methodologies: improving the practice. North-Holland, Amsterdam (1986), pp. 145–71. Portal.acm.org, July 1986 — 145–171 bet. ISBN 9780444700148. 
  5. ↑ Modeling and Simulation Fundamentals: Theoretical Underpinnings and Practical Domains. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, 2010. DOI:10.1002/9780470590621. ISBN 9780470486740. OCLC 436945978. 
  6. ↑ How do practitioners use conceptual modeling in practice?. 2006. doi:10.1016/j.datak.2005.07.007. 
  7. ↑ Davidson, E. J. (1999). "Joint application design (JAD) in practice". Journal of Systems and Software 45: 215–23. doi:10.1016/S0164-1212(98)10080-8. 
  8. ↑ Gemino, A.; Wand, Y. (2004). "A framework for empirical evaluation of conceptual modeling techniques". Requirements Engineering 9 (4): 248–60. doi:10.1007/s00766-004-0204-6. 
  9. ↑ Evaluating modeling techniques based on models of learning. doi:10.1145/944217.944243. 
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Konceptual_model&oldid=110435» saytınan alınǵan