Przejdź do zawartości

Ameryka Północna

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy kontynentu. Zobacz też: Mgławica Ameryka Północna.
Ameryka Północna
{{{alt grafiki}}}
Państwo

Państwa Ameryki Północnej

Powierzchnia

24 230 000 km²[1]

Wysokość

max: 6190 m n.p.m., Mount McKinley (Denali);
min: 85 lub 86 m p.p.m., Dolina Śmierci

Rodzaj obiektu

kontynent

Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Ameryka Północna”
Ziemia48°N 100°W/48,000000 -100,000000
Mapa
Cieniowana mapa Ameryki Północnej
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Nowy Jork

Ameryka Północna – trzeci co do wielkości kontynent na Ziemi, o powierzchni 24 230 000 km² (16,2% lądowej powierzchni planety), położony na półkulach: północnej i zachodniej[1][2]. Nazwa kontynentu pochodzi od włoskiego kupca i nawigatora Amerigo Vespucciego, który był jednym z pierwszych Europejczyków badających Nowy Świat[1].

W zależności od źródeł pod względem geograficznym Ameryką Północną określa się obszar, którego południową granicę stanowi Przesmyk Panamski lub przesmyk Tehuantepec[1]. W Ameryce Północnej znajdują się m.in. Kanada, Stany Zjednoczone i Meksyk. W skład kontynentu wchodzą również Ameryka Środkowa. Obszar Ameryki Środkowej obejmuje Amerykę Centralną (południową część Meksyku od przesmyku Tehuantepec, Gwatemalę, Belize, Salwador, Honduras, Nikaraguę, Kostarykę i Panamę) oraz Indie Zachodnie, niekiedy zaliczane jako osobny region[1][3][4]. Według innej definicji Ameryka Środkowa obejmuje obszar od granicy amerykańsko-meksykańskiej do Panamy. Pomiędzy Ameryką Północną a Środkową istnieje podział kulturowy, gdzie granica przebiega na wysokości przesmyku Tehuantepec w Meksyku. Ze względu na to, że przesmyk dzieliłby Meksyk na dwie różne części, kraj ten w całości jest przypisany kulturowo do Ameryki Środkowej. Pod względem geograficznym Ameryka Środkowa jest silnie powiązany geograficznie z resztą kontynentu północnoamerykańskiego[1].

Dane geograficzne

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Geografia Ameryki Północnej.
 Osobny artykuł: Geologia Ameryki Północnej.

Swoim kształtem kontynent przypomina trójkąt, którego szczyt znajduje się na południu. Z kontynentem związane są: Grenlandia (największa wyspa na świecie), Archipelag Arktyczny, Wyspy Królowej Charlotty, Aleuty i Indie Zachodnie. Od zachodu Amerykę Północną otacza Ocean Spokojny, od północy Ocean Arktyczny, a od wschodu Ocean Atlantycki. Grenlandia jest oddzielona od Islandii Cieśniną Duńską. Na północnym-zachodzie Ameryka Północna oddzielona jest od Azji Cieśniną Beringa. Na południu ma połączenie lądowe z Ameryką Południową[1].

Skrajne punkty Ameryki Północnej jako kontynentu[5]:

Rozciągłość kontynentu wschód-zachód (od Alaski do Labradoru) wynosi 5600 km, rozciągłość północ-południe 7175 km[5].

Największą wyspą w Ameryce Północnej (i na świecie) jest Grenlandia zajmująca powierzchnię 2,175 mln km²[6].

Najwyższym szczytem Ameryki Północnej jest położony w Kordylierach Mount McKinley (również: Denali[7]) o wysokości 6190 m[8][9][10]. Najniżej położony punkt (86 m p.p.m.) znajduje się w Dolinie Śmierci[1]. Północ tworzy tarcza laurentyńska (znana również jako kanadyjska)[5]. W zachodniej części kontynentu rozciągają się Kordyliery[11]. Na południowym zachodzie Stanów Zjednoczonych znajdują się wyżyny Kolorado[12]. Przedłużeniem systemu Kordylierów na południu jest Wyżyna Meksykańska[13]. W środkowej części kontynentu, od wybrzeża arktycznego do Rio Grande w środkowym Teksasie znajdują się Wielkie Równiny[14]. Wschodnia część Ameryki Północnej (od Nowej Fundlandii do północnej Alabamy) jest zdominowana przez Appalachy[5][15]. Linia brzegowa liczy ok. 60 tys. km[1].

Na północy panuje klimat polarny i subpolarny. Północna-wschodnia część kontynentu jest chłodna. Na zachodzie dominuje klimat umiarkowany, zaś na południu klimat podzwrotnikowy[5]. Główną rzeką jest Missisipi, która wraz z Missouri i Ohio odprowadzają wody z około 15% powierzchni Ameryki Północnej do Zatoki Meksykańskiej. Inne ważne rzeki to: Mackenzie i Rzeka Świętego Wawrzyńca[16]. Ta ostatnia łączący pięć Wielkich Jezior (Erie, Huron, Jezioro Górne, Micigan i Ontario), będących największym zbiornikiem wody słodkiej na Ziemi[14][16].

Pustynie zajmują powierzchnię 5,5%, półpustynie 11,2%[2].

Na północy pustynie arktyczne, tundra, lasy iglaste, ku południu przechodzą w lasy mieszane i liściaste, w części środkowej prerie, na pd.-zach. półpustynie i pustynie. W Kordylierach górskie lasy iglaste i roślinność alpejska, na wybrzeżach Ameryki Środkowej lasy równikowe[17]. Fauna ssaków zróżnicowana, m.in.: wół piżmowy, renifer karibu, jeleń wirginijski, niedźwiedzie (baribal, grizzly), bizon amerykański (w rezerwatach)[18].

Ludność

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszymi mieszkańcami Ameryki Północnej były ludy, który wyemigrowały z Syberii do Ameryki Północnej podczas epoki lodowej[1]. Potomkami tych ludów są rdzeni Indianie, Aleuci, Innuici, stanowiący współcześnie mniejszość mieszkańców kontynentu[1][19]. Największą grupę ludności stanowią ludzie pochodzenia europejskiego. W Ameryce Północnej żyją również ludzie pochodzenia azjatyckiego i afrykańskiego oraz Latynoamerykanie[1]. W latach 1950–2008 liczba ludności się podwoiła. Rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne i jest następstwem silnego zróżnicowania środowiska naturalnego[20].

W 2005 roku na kontynencie znajdowały się trzy zespoły miejskie liczące więcej niż 10 mln mieszkańców: Meksyk (ok. 22 mln), Nowy Jork-Newark (18,8 mln), Los Angeles–Long Beach–Santa Ana (17,7 mln)[20].

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

Ameryka Północna posiada duże zasoby bogactw mineralnych, lasów, słodkiej wody oraz żyznych gleb. Z tych względów kontynent stał się jednym z najbardziej rozwiniętych gospodarczo regionów na świecie, jednak poziom rozwoju społeczno-gospodarczego jest znacznie zróżnicowany. Na skutek przypływy imigrantów z Europy, którzy posługiwali się najnowszymi osiągnięciami technicznymi, inwestycji w transport oraz bogactwom naturalnym Stany Zjednoczone i Kanada stały się jednymi z najbogatszych państw na świecie. Państwa Ameryki Środkowej odznaczają się słabszym poziomem gospodarczym. Na przestrzeni lat rozwój gospodarczy hamowały: mniejszy od Stanów Zjednoczonych i Kanada przypływ imigrantów, rozdrobnienie tego obszaru na szereg małych państw i kolonii oraz niestabilność polityczna w regionie. W wielu państwach Ameryki Środkowej z bogactwa generowanego przez rozwój gospodarczy korzysta niewielka grupa osób. Nierówności społeczne w mniejszym stopniu dotykają również Stany Zjednoczone i Kanadę[1].

Podział polityczny Ameryki Północnej

[edytuj | edytuj kod]
Ameryka Północna – mapa polityczna

Państwa Ameryki Północnej oraz ich stolice

[edytuj | edytuj kod]
Lp. Państwo Stolica Powierzchnia
(w km²)		 Ludność
(2024 r.)
1  Antigua i Barbuda Saint John’s[21] 443[21] 93 316[22]
2  Bahamy Nassau[23] 13880[23] 399 440[22]
3  Barbados Bridgetown[24] 430[24] 282 336[22]
4  Belize Belmopan[25] 22966[25] 411 106[22]
5  Dominika Roseau[26] 751[26] 66 510[22]
6  Dominikana Santo Domingo[27] 48670[27] 11 331 265[22]
7  Grenada Saint George’s[28] 344[28] 117 081[22]
8  Gwatemala Gwatemala[29] 108889[29] 18 124 838[22]
9  Haiti Port-au-Prince[30] 27750[30] 11 637 398[22]
10  Honduras Tegucigalpa[31] 112090 10 644 851[22]
11  Jamajka Kingston[32] 10991[32] 2 839 786[22]
12  Kanada Ottawa[33] 9984670[33] 40 097 761[22]
13  Kostaryka San José[34] 51100[34] 5 105 525[22]
14  Kuba Hawana[35] 110860[35] 11 019 931[22]
15  Meksyk Meksyk[36] 1964375[36] 129 739 759[22]
16  Nikaragua Managua[37] 130370[37] 6 823 613[22]
17  Panama Panama[38] 75420[38] 4 458 759[22]
18  Saint Kitts i Nevis Basseterre[39] 261[39] 46 758[22]
19  Saint Lucia Castries[40] 616[40] 179 285[22]
20  Saint Vincent i Grenadyny Kingstown[41] 389[41] 101 323[22]
21  Salwador San Salvador[42] 21 041[42] 6 309 624[22]
22  Stany Zjednoczone Waszyngton[43] 9833517[43] 334 914 895[22]

Terytoria zależne

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Wyspa Clippertona jest zaliczona do Ameryki Północnej przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej w Urzędowym wykazie nazw państw i terytoriów niesamodzielnych[46]. W innych opracowaniach wyspa ta wiązana z terytoriami zamorskimi Francji na Pacyfiku[47][48][49].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m North America, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2025-03-29] (ang.).
  2. ↑ a b Ameryka Północna, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-29].
  3. ↑ Ameryka Środkowa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-05-20].
  4. ↑ Ameryka Centralna, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-05-20].
  5. ↑ a b c d e Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 14 2003 ↓, s. 48.
  6. ↑ Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 12 2002 ↓, s. 56.
  7. ↑ Denali, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-23].
  8. ↑ Why is Mount McKinley so big? [online], nps.gov [dostęp 2025-05-05] (ang.).
  9. ↑ A New Identity for Denali [online], bluemarble.nasa.gov [dostęp 2025-05-05] (ang.).
  10. ↑ Mount McKinley [online], britannica.com [dostęp 2025-05-05] (ang.).
  11. ↑ Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 12 2002 ↓, s. 51.
  12. ↑ Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 12 2002 ↓, s. 54.
  13. ↑ Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 12 2002 ↓, s. 63.
  14. ↑ a b Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 12 2002 ↓, s. 61.
  15. ↑ Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 12 2002 ↓, s. 62.
  16. ↑ a b Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 14 2003 ↓, s. 49.
  17. ↑ Ameryka Północna. Ameryka Północna. Warunki naturalne. Świat roślinny., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-29].
  18. ↑ Ameryka Północna. Warunki naturalne. Świat zwierzęcy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-29].
  19. ↑ Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 3 2001 ↓, s. 17.
  20. ↑ a b Ameryka Północna. Ludność, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-05-23].
  21. ↑ a b Antigua and Barbuda [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  22. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Ranking by Population All Countries in North America [online], datacommons.stanford.edu [dostęp 2025-03-23].
  23. ↑ a b Bahamas, The [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  24. ↑ a b Barbados [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  25. ↑ a b Belize [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  26. ↑ a b Dominica [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  27. ↑ a b Dominican Republic [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  28. ↑ a b Grenada [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  29. ↑ a b Guatemala [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  30. ↑ a b Haiti [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  31. ↑ Honduras [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  32. ↑ a b Jamaica [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  33. ↑ a b Canada [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  34. ↑ a b Costa Rica [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  35. ↑ a b Cuba [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  36. ↑ a b Mexico [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  37. ↑ a b Nicaragua [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  38. ↑ a b Panama [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  39. ↑ a b Saint Kitts and Nevis [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  40. ↑ a b Saint Lucia [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  41. ↑ a b Saint Vincent and the Grenadines [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  42. ↑ a b El Salvador [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  43. ↑ a b United States [online], cia.gov [dostęp 2025-05-21] (ang.).
  44. ↑ Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych 2019 ↓, s. 49.
  45. ↑ Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych 2019 ↓, s. 50, 52.
  46. ↑ Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych 2019 ↓, s. 57.
  47. ↑ Céline Pajon, France’s Contributions to Pacific Maritime Governance [online], 20 lutego 2025 [dostęp 2025-05-20].
  48. ↑ Clipperton, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-05-20].
  49. ↑ Clipperton Island [online], britannica.com [dostęp 2025-05-20] (ang.).
  50. ↑ Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych 2019 ↓, s. 54, 57.
  51. ↑ a b Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych 2019 ↓, s. 55.
  52. ↑ Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych 2019 ↓, s. 54–55.
  53. ↑ Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych 2019 ↓, s. 52, 54, 58.
  54. ↑ Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych 2019 ↓, s. 45–47, 51–52, 56.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Heike Barnitzke i inni, Oxford Wielka Encyklopedia Geografii, t. 3. Ameryka Północna i Południowa, Oxford Educational, 2001, ISBN 83-7425-137-9.
  • Oxford Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 12. Krajobrazy Ziemi i cuda przyrody, Bielsko-Biała: Pascal, 2002, ISBN 83-7425-146-8.
  • Oxford Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 14. Błękitna Planeta: Historia Ziemi, Bielsko-Biała: Pascal, 2003, ISBN 83-7425-146-8.
  • Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju, Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych, wyd. V, Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2019.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Państwa Ameryki Północnej
Państwa
Terytoria zależne

Kontynenty i regiony Ziemi
Afryka
Ameryka
Azja
Europa
Australia i Oceania
Obszary polarne
Oceany
Zobacz też
  1. ↑ leży częściowo w Azji i w Europie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ameryka_Północna&oldid=76855983”