Ыам ыйын 31 күнэ
Бэлиэ күннэр
 Табаҕа суох күн (World No Tobacco Day). 2020 сыллаахха бу күн сүрүн болҕомтото табаҕы оҥорон таһаарааччылар уонна атыылааччылар ыччаты сутуйар бэлиитикэлэригэр туһаайыллар.- Аан дойдуга Тэҥэ суох буолууну утары охсуһар күн. Дьадайыыны кыччатыыга уонна киһи-аймах барыта баайдык-тоттук олоруутугар туһуланар.
- Арассыыйаҕа Адвокатура күнэ.
Түбэлтэлэр
- 1223 — Калка өрүскэ кыргыһыы: Сүбэдэй уонна Дьэбэ нойон салалталаах монгол сэриитэ Киевскэй Русь уонна кыпчак сэриилэрин үлтүрүппүт.
- 1293 — Билиҥҥи Индонезияҕа баар Ява арыытын бас бэриннэрэр соруктаах улахан монгол (Юань импиэрийэтэ) сэриитэ олохтоох дьон соһуччу саба түһүүлэригэр түбэһэн кыайтарбыт. Бу Сурабайа куоратын олохтоммут күнүнэн ааҕыллар.
- 1859 — Лондоҥҥа Биг Бен чаһыыта хаамыытын саҕалаабыт.
- 1879 — Берлиҥҥэ бастакы электрическэй тимир суол аһыллыбыт уонна бастакы электрическэй пуойас көрдөрүллүбүт.
- 1891 — Владивостокка Транссибир магистралын тутуута үөрүүлээхтик саҕаламмыт.
- 1918 — Уһук Илиннээҕи байыаннай уокурук (ДВО) тэриллибит — Арассыыйа сэбилэниилээх күүстэрин холбоһуга. Билигин Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр, Приморскай, Камчатка уонна Хабаровскай кыраайдар, Амур, Магадан, Сахалин уобаластарыгар, Чукотка автономиялаах уокуругар уонна Дьэбириэй автономиялаах уобалаһыгар дислокацияланар. Уокурук штааба Хабаровскай куоракка баар.
- 1945 — батальонун сатабыллаахтык хамаандалааһынын, өстөөхтөрү кытта кыргыһыыларга хорсун быһыытын иһин Ньурбаттан төрүттээх гвардия капитана Николай Чусовскойга Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун аата иҥэриллибитэ.
- 1978 — Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин 8-с уочарата суох сиэссийэтигэр саҥа Конституция ылыныллыбыт.
- 1990 — Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала диэн ытык аат Ороһутааҕы норуот педагогикатын түмэлин олохтооччутугар Константин Чиряевка иҥэриллибит.
- 1994 — Магадаан уобалаһын дьаһалтатын аҕыйах ахсааннаах омуктары өйүүр уурааҕар Магадаан сахалара Дьэһиэй сахалара диэн аатынан киирбиттэрэ. Манна даҕатан эттэххэ, Дьэһиэй диэн сүүнэ күөл Красноярскай кыраайга баар, онно былыр былыргыттан сахалар түөлбэлээн олороллор.
- 2010 — СӨ иккис бэрэсидьиэнэ Вячеслав Штыров эмискэ дуоһунаһыттан барбыт, бэрэсидьиэн эбээһинэһин толорооччунан Егор Борисов буолбут.
Төрөөбүттэр
- 1918 — Витим бөһүөлэгэр Александра Серкина (2007 өлб.) — ангиохирург, мэдиссиинэ билимин дуоктара. Александра Васильевна өр сылларга Иркутскайга хирургия отделениетын салайбыта, Иркутскай ангиохирургиятын төрүттээбитэ. Арассыыйа уонна Бүрээтийэ үтүөлээх бырааһа. Эдэр сылдьан Халымаҕа "кыра маама" диэн ааттанар, ол саҕана киһи бөҕөнү өлөрөр корь ыарыы эпидемиятын кытта ситиһиилээхтик охсуспутун иһин "Саха АССР 15 сыла" диэн бэлиэннэн наҕараадаламмыта.
- 1927 — Егор Шестаков—Эрчимэн (07.03.1996 өлб.) — бэйиэт, литэрэтиирэни ырытааччы.
Өлбүттэр
- 1951 — Андрей Саввин — Өндөрүүскэ (21.11.1896 төр.) — саха аһын-үөлүн, көмөр сиэрин-туомун чинчийбит этнограф учуонай. Биир үлэтигэр өрөбөлүүссүйэ иннинэ Илин эҥээр сахалара Бүлүү сахаларыттан аҕыйаҕа суох сыманы сииллэрин көрдөрбүтэ.
- 1993 — Реас Кулаковскай (08.04.1914 төр.) — бэйиэт, суруйааччы. Аҕата Өксөкүлээх Өлөксөй Бүлүү училищетыгар үлэлии сырыттаҕына Бүлүү куоратыгар төрөөбүтэ. Өксөкүлээх бэһис оҕото. Бэйэтэ аҕыс оҕолоох.
Телеграм-ханаалбытыгар суруттаххына биһиги да үөрүөхпүт, бэйэҥ да астыныаҥ ;)
Билэҕин дуо…
 Теҥри (таҥара) диэн тыл былыргы түүр бичигинэн
- 1926 с. алтынньытыгар Э.К.Пекарскай тылдьытыгар бүтэһик тыллары суруйбут. Ол туһунан Саха Сирин правительствотын Председателигэр М.К. Аммосовка телегамма охсубут. Правительство политкаторжаннар Ленинградтааҕы обществоларын кытта Тылдьыт ааптарын чиэстээһини тэрийбиттэр.
- Бүлүү өрүс бассейныгар 15664 уу салаата сүүрүгүрдэн киирэр. Онтон улахан салаалара: Марха, Чуона, Улахан Вава, Ахтаранда, Улахан Ботуобуйа, Түҥ, Түүкээн онтон да атыттар. Өрүс бассейныгар 67266 күөл баар, онтон улаханнара Нидьили (119 кв. км), Сүгдьээр (80 кв.км), Богуда (22,6 кв. км), дириҥнэрэ - Муоһааны (110 м).
- Француз чинчийээччитэ Кароль Ферре былыргы сахаларга олохторун-дьаһахтарын сүрүннүүр сүрүн өйдөбүлүнэн ат-сылгы буолар дии саныыр. Кини аттаахтар цивилизациялара диэн өйдөбүлү киллэрбит.
- Былыргы түүр бичигэ балтараа тыһыынча сыл устата (15 үйэ) туттуллубут. X-с үйэҕэ симэлийэн, атын суругунан уларытыллан барбыт.
- Аатырбыт "Земля Санникова" диэн кинигэ уонна киинэ геройун сиэнин дьиэтэ Дьокуускайга хойукка дылы турбут үһү. Билигин Кружалоҕа саҥаттан тутуллубут "Атыыһыт Санников дьиэтэ" диэн баар.
- Аттила 452 сыллаахха Италияҕа кимэн киирэн римляннары кыайбыта, ол гынан баран Рим папатын Леону кытта кэпсэтии кэнниттэн дойдутугар төннүбүтэ. Бу түгэн история биир улуу кистэлэңинэн ааҕыллар.
- Исландияҕа саха атыгар майгынныыр аттар бааллар.
- Бу Италияттан төрүттээх ас аата устурууна диэн тылтан тахсыбыт эбит.
- Сорох саха тылларын атын омук тылыгар сатаан тылбаастыыр кыах суох.
Соторутааҥы ыстатыйалар
Ааҕыҥ, көннөрүҥ
Бу күннэрдээҕи уларыйыылар — ким тугу суруйбутун көрүөххэ сөп.
Бу саҥа ыстатыйалар, онон өссө чочулла илик буолуохтарын сөп. Алҕастаах буоллахтарына харса суох көннөрүҥ.
|
|
Бүгүҥҥү ойуу
Ленсуис Маранхенсес национальнай пааркатыгар, Мараньяоҕа, тукулааннар икки ардыларыгар ардах кэмигэр үөскүүр лагуналар
Үчүгэй (сэргэммит) ыстатыйа
 Былааҕа
Исландия — Европа уонна Хотугу Америка икки ардыларыгар сытар арыы дойду. Республика. Киһитин ахсаана — 307 261.
Муора арыыта. Соҕуруу өттүттэн Атлантическай океанынан суураллар, арҕаа уонна хоту — Гренландскай муоранан, илин - Норвежскай муоранан. Сирин иэнэ 103125 км2. Арыы үгүс өттө хайалар. Дэхси сир а5ыйах. Муора биэрэгэр фьордар бааллар. Исландия гейзердарынан, геотермальнай ууларынан уонна вулканнарынан аатырар.
(өссө…)
Бастыҥ ыстатыйа
Яков Федорович Санников (1844—1908) — өбүгэлэрин үгэстэрин тутуһан нуучча уонна омук полярниктарыгар сүҥкэн улахан үтүөнү-өҥөнү оҥорбут саха атыыһыта. Кини суон сураҕа Муустаах байҕал кытыытынан эрэ буолбакка, бүтүн Россия үрдүнэн биллибит. Булуҥҥа былыр «халлааҥҥа таҥара, биһиэхэ Яков Санников» дииллэр эбит. 1886 сыллаахха доктор Бунге экспедициятыгар көмөлөспүт. 1894 сыллаахха барон Толль Ф.Нансеҥҥа депо тутарыгар көмөлөспүт. Ол өҥөлөрүн иһин икки кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыт (онтон биирин Швеция ыраахтааҕыта Оскар биэрбит).
(өссө…)
Көмүөл күүһэ
Бүгүн бу ыстатыйалары тупсарабыт, тылбаастыыбыт:
Ыстатыйаны уларытыы киинэ курдук көстүүтэ: Көмө:1-кы уруок
Ыҥырыы
Хаһыаттарга, сурунаалларга, атын да сирдэргэ Бикипиэдьийэни ахтыбыт буоллахтарына биһиги үөрэбит. Тоҕото өйдөнөр — ол аата үлэбит си-дьүгээр хаалбатын, дьоҥҥо туһалааҕын бэлиэтэ. Ити бастакытынан. Иккиһинэн — төһөнөн элбэх киһи билэр да, оччонон элбэх киһи кыттар. Онон күннүккүтүгэр (блогкутугар) кэмиттэн кэмигэр ахтар буолуҥ, элбэх дьоҥҥо туһаайан суруйар дуу этэр дуу буоллаххытына эмиэ бикипиэдьийэни кыбытар буолуҥ. Манна оннук ахтыллыбыт түгэннэр испииһэктэрэ баар.
|
.
