Peter Tordenskiold

Seinare i 1711 vart han kommandør på snauen «Ormen», eit lite skip nytta til rekognosering og kamp mot kaperar. Som kommandant på «Ormen» gjorde han fleire djerve manøvrar og kapra mellom anna fire svenske båtar lasta med kornvarer. Øvstkommanderande og stattholdar i Noreg, baron Woldemar Løvendal, beit seg merke i kampånda til Peter.

I 1712 fekk Wessel styringa over eit større skip, den hurtige fregatten «Løvendals Galley», truleg etter tilråding frå Løvendal sjølv. Wessel førte «Løvendals Galley» i tre år og gjorde skipet kjent som «Kattegats skrekk». I 1712 var han med på å kapre og øydeleggje ein svensk flåte på 70–80 skip og slik skaffe dansk-norsk herredøme over farvatna ved Rügen. For dette vart han forfremja til kapteinløytnant.

Wessels nøyaktige etterretningar, gjorde like innpå fienden, skaffa han tilnamnet «flåtens skarpe auge». Generaladmiral Ulrik Christian Gyldenløve, øvstkommanderande for flåten, var svært nøgd.

Dei komande åra førte Peter Wessel fleire konvoiar i Nordsjøen. I 1713 hamna «Løvendals Galley» i kamp mot to overlegne svenske linjeskip, men Wessel makta å kjempe tilbake og kom seg unna utan tap av mannskap. Seinare sende Wessel sleivkjefta brev til den svenske generalguvernøren i Göteborg, og fekk åtvaring frå Frederik 4. for manglande høvisk framferd.

I juli 1714 støytte skipet på ein dobbelt så stor svensk fregatt ved Lindesnes, «De Olbing Galley», og Wessel gjekk til åtak heller enn å prøve å rømme. Etter eitt døgns kamp var Wessel nær tom for ammunisjon og sende ein parlamentær med førespurnad om å få låne krutt av motstandaren, men fekk avslag. Dei to skipssjefane drakk istaden kvarandres skål og skildest med løfte om eit seinare møte. «Løvendals Galley» var sterkt medteken, og Wessel vart stilt for krigsrett for vågespelet. Han vart frikjend og søkte heller kjepphøgt om å verte utnemnd til kaptein, noko kongen imøtekom.

Både forfremjinga og den uvørdne haldninga skaffa likevel Wessel fiendar i Admiralitetet i København. Då han søkte kongen om ein større fregatt og stilling som sjef for fellesflåtens eskadre i Sør-Noreg fekk han avslag.

I april 1715 gjekk så dansk-norske krigsskip til åtak på ein svensk flåte på veg til den vestlege Austersjøen. Åtaket kom etter observasjonar frå Wessel. Med «Løvendals Galley» kjempa Wessel her til seg det vidgjetne og raske skipet «Hvita Örn», tok til fange admiralen som var leiar for den svenske flåtestyrken, og hindra svenskane i å øydeleggje skipa sine. Det enda med fullstendig dansk-norsk siger.

På veg tilbake til København gjorde Wessel nye halsbrekkande manøvrar mot svenskane, no med den omdøypte «Hvide Ørn», mellom anna mot to krigsskip med tre gonger så mange kanonar. Sigeren var populær i København, og ei rekkje offiserar fikk medaljar, men ikkje Wessel. Framferda hans vart ansett for å vere utanfor myndigheita hans. I København ønskte fleire admiralar igjen å stille han for krigsrett for manglande varsemd. I staden bad Wessel kongen om å verte adla – og det vart han, under namnet Tordenskiold.

Vinteren 1716 gjekk svenskekongen Karl 12. og soldatane hans inn i Noreg (sjå den svenske invasjonen av Noreg i 1716), og i mai hærtok dei Fredrikshald by. Her var dei avhengig av forsyningar sjøvegen.

I juli 1716 eskorterte Tordenskiold ein flåtestyrke på veg frå København til Larkollen ved Christianiafjorden. På vegen fekk han etterretning om at Karl 12.s beleiringsartilleri var på veg til Halden, og at skipa låg i Dynekilen. Tordenskiold gjekk til åtak utan godkjenning frå sin overordna, viseadmiral Christian Carl Gabel (1679–1748). Sigeren var knusande, og svenskekongen måtte gi opp felttoget. For denne bragden vart Tordenskiold utnemnd til kommandør. I november same året vart han sjef for den norske eskadren.

• Les meir om slaget ved Dynekilen.

Som sjef for den norske eskadren viste Tordenskiold stor iver når det galdt styre og stell, men måtte kjempe mot små ressursar og sterk uvilje frå eldre offiserar. I mai 1717 leidde han eit åtak mot festningen Nya Älfsborg ved Göteborg, med eit mål om å knuse mykje av den svenske flåten. Her vart Wessel motarbeidd av ein av sine eigne offiserar, Christian Vosbein (1678–1723), slik at framstøyten mislukkast.

Eit par månadar seinare prøvde Tordenskiold òg å gå til åtak på Strömstad. Åtaket var godt planlagt, men sommel frå Admiralitetet førte til sein ankomst av artillerifartøy og soldatar, og igjen var svenskane førebudd. Tordenskiold leda sjølv an i åtaket 18. juli, men vart såra og måtte til slutt gi opp.

Nederlaga vart teke ille opp i København, og Tordenskiold fekk ordre om å fråtre. Forholdet hans til kommanderande general i Noreg, baron Erhard Wedel Jarlsberg, var òg dårleg, samtidig som svenske invasjonsplanar kravde nettopp godt samspel dei imellom. Med støtte i Admiralitetet utnemnde difor kongen ein annan og meir røynd offiser til norsk eskadresjef.

Tordenskiold bad no om at omstenda kring åtaket på Strömstad vart granska. Tordenskiold vart frikjend, men fekk ikkje kommandoen tilbake. Same haust vart han utnemnd til sjef på linjeskipet Laaland. Då Karl 12. fall ved Fredriksten under eit nytt svensk felttog i Sør-Noreg i desember 1718, sørga Tordenskiold for å få nyheita verifisert før han julaftan reiste med ein hurtigseilande båt til København. Han nådde byen andre juledag og melde nyheita til kong Frederik 4. Kongen svara med å utnemne Tordenskiold til schoutbynacht, kontreadmiral.

No vart Tordenskiold igjen sjef for eskadren i Noreg. Under slaget ved Marstrand i 1719 leia han åtaket på den svenske byen Marstrand og festninga Karlsten. 21. juli landsette han 600 mann og følgde opp med artilleribeskytning frå fartøya. Ifølgje ei populær historie klarte Tordenskiold å få den svenske kommandanten til å tru at han hadde fleire tusen mann, ved å la soldatane stadig flytte seg rundt i byen («Tordenskiolds soldatar»), og at han venta ytterlegare forsterkningar. Tordenskiold lukkast i å hærta mykje av den svenske flåten og setje fyr på resten, for så å overta festninga. For denne bragden vart han utnemnd til viseadmiral og fekk kongen sitt portrett med diamantar.

Tordenskiold ønskte no å halde fram med eit åtak på heile Båhuslen, men måtte avslutte framstøyten. I staden vart det innleidd fredsforhandlingar mellom Sverige og Danmark-Noreg.

Krigen hadde gjort Peter Wessel adeleg, og dessutan hadde han vorte ein rik mann på grunn av inntektene frå alle skipa han kapra og så selde. Freden gjorde at han vart uverksam. Hausten 1720 skal han difor ha planlagt ei reise til England, gjennom tyske område, kanskje for å møte ei kvinne. I nokre brev nevner den ugifte Tordenskiold ei frøken Norris, ein rik arving som han skal ha blitt introdusert for av den britiske ambassadøren i Danmark. Ingen har klart å finne ein passande kandidat i det britiske aristokratiet.

8. november 1720 var Tordenskiold i eit selskap i Hannover. Her banka han opp den livlandske obersten Jacob Axel Staël von Holstein (1680–1730), som hadde lurt pengar frå ein ven av han. Holstein svarte med å utfordre Tordenskiold til duell.

Tordenskiold møtte opp til duellen i Gleidingen utanfor Hannover 12. november 1720, men ønskte ikkje kamp og prøvde heller å forlike seg med Holstein. Obersten kravde derimot å vinne att æra si. Tordenskiold aksepterte duell på kårder, trass i at kårda hans var mykje kortare enn motstandarens. Tordenskiold var òg mindre trena i fekting enn obersten. I den påfølgjande duellen påførde Holstein Tordenskiold ein dødeleg støyt med kårda. Tordenskiold døydde i løpet av nokre få minutt.

Fleire omstende kring duellen er uklare.

Liket av Tordenskiold vart ført med eit lite fartøy til København. Sidan duellering var ulovleg i Danmark-Noreg, bar venene kista gjennom byen om natta. I Holmens kirke vart kista satt i kjellaren. I 1816, nær 100 år seinare, avgjorde kong Frederik 6. at sjøhelten skulle flyttast opp i ein marmorsarkofag i kyrkja, men heller ikkje denne gong med kyrkjas velsigning. Først i 1995, 275 år etter at han døydde, vart den kyrkjelege seremonien kring gravferda gjennomført.

Gravferda til Tordenskiold har vore gjenstand for diskusjon. Somme hevdar at årsaka til at gravferda fann stad om natta, var for å unngå oppmerksemd sidan han vart drepen i ein duell, medan andre meiner nattleg gravferd var rekna som ei heidring av den avlidne.

• Maleri (halvfigur) av ukjend kunstnar, ukjend år; Eidsvollsbygningen
• Maleri (heilfigur) av ukjend kunstnar, ukjend år; DKNVS, Trondheim
• Maleri av ukjend kunstnar, 1715; NF, Oslo
• Maleri (brystbilete) av Balthasar Denner, 1719; Det Nationalhistoriske Museum på Frederiksborg
• Litografi etter Denners maleri nytta som førelegg til bilete på fyrstikkesker fra H. E. Gosch & Co. (seinare De forenede danske Tændstikfabriker) fra 1876, til bilete på norsk frimerke i 1947