TRANSLATION AND INTERPRETING STUDIES – FFL, AOF

LỜI NÓI ĐẦU

Translation and Interpreting Studies là một tập hợp các tài liệu về các vấn đề lý thuyết
Biên dịch và Phiên dịch dành cho sinh viên Khoa Ngoại ngữ, Học viện Tài chính.
Cuốn tài liệu này cung cấp các kiến thức cơ bản và quan trọng nhất trong Lý thuyết Biên -
Phiên dịch; bao gồm:
Unit 1: An Overview of Translation and Interpreting;
Unit 2: The process of Translating;
Unit 3: Translation Methods;
Unit 4: Translation Procedures;
Unit 5: Translation Equivalence;
Unit 6: Translation Quality Assessment;
Unit 7: Theoretical Aspects of Interpreting;
Unit 8: Professional issues.

UNIT 1: AN OVERVIEW OF TRANSLATION AND INTERPRETING

WHAT IS TRANSLATION
Translation can be seen as
1. A product: the text that has been translated
2. A process: the activity of translating

DEFINITIONS OF TRANSLATION

Since antiquity (3000BC-Newmark 1986), translation has become popular in language

learning and daily life. So far, there have been many definitions of translation, and the
following are some of them:

1. Translation, by dictionary definition, consists of changing from one state or form to

another, to turn into one’s own or another’s language. (The Merriam Webster Dictionary,
1974). Translation is basically a change of form. When we speak of the form of a
language, we are referring to the actual words, phrases, sentences, paragraphs, etc. The
forms are referred to as the surface structure of a language. It is the structural part of
language which is actually seen in print or heard in speech. In translation the form of the
source language is replaced by the form of the receptor/target language. But how is this
change accomplished? What determines the choices of form in the translation?

2. Translation is the expression in another language (target language-is the language being
translated into) of what has been expressed in one language (source language - the
language being translated from), preserving semantic and stylistic equivalencies.

3. Translation is the replacement of a representation of a text in one language by a

representation of an equivalent text in a second language.

4. Translation is rendering a written text into another language in a way that the author
1
intended the text.

5. Translators are concerned with written texts. They render written texts from one
language into another language. Translators are required to translate texts which arrange
from simple items including birth certificates or driving licenses to more complex written
materials such as articles in journals of various kinds, business contracts and legal
documents.”

6. Translating may be defined as the process of transforming signs or representations into

other signs or representations. If the originals have some significance, we generally
require that their images also have the same significance, or, more realistically, as nearly
the same significance as we can get. Keeping significance invariant is the central problem
in translating between natural languages.

7. Translation may be defined as follows: the replacement of textual material in one

language (SI.) by equivalent material in another language (TL).

8. One of the most important factors determining the purpose of a translation is the
addressee, who is the intended receiver or audience of the target text with their culture-
specific world-knowledge, their expectations and their communicative needs. Every
translation is directed at an intended audience, since to translate means “to produce a text
in a target setting for a target purpose and target addressees in target circumstances".

9. Translating consists in reproducing in the receptor language the closest natural

equivalent of the source-language message.

10. Translation leads from a source-language text to a target-language text which is as

close an equivalent as possible and presupposes an understanding of the content and style
of the original.

11. When the translation is an end in itself, in the sense of simply seeking to extend an
originally monolingual communicative process to include receivers in another language,
then it must be conceived as an integral communicative performance, which without any
extra-textual additions (notes, explanations etc.) provides an insight into the cognitive
meaning, linguistic form and communicative function of the SL text.

12. The linguistic approaches basically saw translating as a code-switching operation.

With the more pragmatic reorientation at the beginning of the 1970s, the focus shifted
from the word or phrase to the text as a unit of translation, but the fundamental linguistic
trend was not broken. Equivalence as a basic concept or even constituent of translation
was never really questioned.

13. The ideal translation would be one "in which the aim in the TL [target language] is
equivalence as regards the conceptual content, linguistic form and communicative
function of a SL [source-language] text". The requirement of equivalence thus has the
following form: quality (or qualities) X in the SL text must be preserved. This means that
the source-language content, form, style, function, etc. must be preserved, or at least that
the translation must seek to preserve them as far as possible.

Translation has its own excitement, its own interest. A satisfactory translation is always
possible, but a good translator is never satisfied with it. It can usually be improved. There
2
is no such thing as a perfect, ideal or 'correct' translation. A translator is always trying to
extend his knowledge and improve his means of expression; he is always pursuing facts
and words. He works on four levels: translation is first a science, which entails the
knowledge and verification of the facts and the language that describes them - here, what
is wrong, mistakes of truth, can be identified; secondly, it is a skill, which calls for
appropriate language and acceptable usage; thirdly, an art, which distinguishes good from
undistinguished writing and is the creative, the intuitive, sometimes the inspired, level of
the translation; lastly, a matter of taste, where argument ceases, preferences are expressed,
and the variety of meritorious translations is the reflection of individual differences. The
study of translation can set up a framework of reference for an activity that serves as a
means of communication, a transmitter of culture, a technique (one of many, to be used
with discretion) of language learning, and a source of personal pleasure.

■ Translation involves
- studying the Source language text (lexicon, grammatical structures, communication
situation and cultural context);
- analyzing it in order to determine its meaning;
- then reconstructing this same meaning using the lexicon and grammar features which are
appropriate in the Target language and its cultural context (Larson)

■ Translation is the expression in another language (or target language) of what has been
expressed in another source language, preserving semantic and stylistic equivalences
(Dubois, 1973)
■ Translation is the replacement of a representation of a text in one language by as
equivalent text in a second language.
(Hartman and Stork, 1972, p.713)
■ The aim is to as accurately as possible all grammatical and lexical features of the
‘source language’ original by finding equivalents in the ‘target language’. At the same
time all factual information contained in the original text… must be retained in the
translation
(Hartman and Stork, 1972, p.713
■ Often, though not by any means always, it is rendering the meaning of a text into
another language in the same way that the author intended the text.
(Newmark, 1995, p.5)

DEFINITION OF INTERPRETING (phiên dịch)

Kade (1968) defined interpreting as a form of Translation in which:
- The source-language text is presented only once and thus cannot be reviewed or
replayed, and
- The target-language text is produced under time pressure, with little chance for
correction and revision
4 FORMS OF TRANSLATION
1. Written – written translation (Reading to Writing/ Translation): Translation is the
communication of the meaning of a source-language text in written form by means of an
equivalent target-language text in written form.
3
2. Oral – oral translation (Interpreting): Interpreting, a form of translation, is rendering
information and ideas from one language into another language by means of speaking.
Interpreters are concerned with the spoken word. They convey orally whether to an
individual or a group the meaning of the spoken word, from one language to another.
3. Written – oral translation (Sight translation): Sight translation transforms a written
message into a spoken message. It involves reading a text silently in the source language,
and then speaking it in the target language.
4. Oral – written translation (Dictation translation) transforms a spoken message into a
written message
TYPES OF TRANSLATION
■ Non-commercial
- Language exercise
- Instructional material
- For pleasure
■ Professional
- Literary translation
- Scientific and technical books
- Drama, screen translation
- Informatory material
NECESSARY SKILLS AND QUALITIES OF INTERPRETERS
- Language skills: active listening, speaking
- Analytical skills (kỹ năng phân tích)
- Cultural knowledge
- Subject knowledge
- Ethical behavior (Hành vi đạo đức)
- Good memory
- Note-taking skills
- Public speaking skills (Kỹ năng nói trước đám đông)
NECESSARY SKILLS AND QUALITIES OF TRANSLATORS
■ Language skills: reading and writing skills
■ Analytical skills:
- Identify the writer’s style: literacy, scientific, technical, informative, persuasive,
argumentative, …
- Identify the language level used in the text: standard, slang, religious, …
- Problem-spotting and problem-solving
■ Cultural knowledge
■ Subject knowledge
■ Ethical behavior
■ Researching/resourcing skills
■ Computer skills
FORM VS. MEANING

■ Form: surface structure (spoken or written): changes in translation

■ Meaning: must be held constant and has priority over form

■ When translating/ interpreting: Meaning should be kept constant, often necessary to

change the form to avoid word-for-word translation and to produce the natural form of the
4
receptor language (He’s a fast runner)
■ Meaning components are packaged differently in V and E anh/em = brother,
xanh = blue/green
■ Same meaning components occur in several forms
lamb, ram, ewe = cừu,
TAY: ăn bằng tay, bắt tay, gẫy tay, làm bằng tay
■ One form represents several meanings
RUN: boy, car, clock, nose
MY: car, brother, foot, singing, book, train, village
■ One meaning can be expressed by many forms
He runs fast/ He is a fast runner.
Is this seat taken?/ May I sit here?/ Is there anyone sitting here

UNIT 2: THE ANALYSIS OF THE TEXT

THE PROCESS OF TRANSLATING

Translation, as perceived in this context, is a process during which the translator:
1. Makes a number of decisions on how to understand the source text (ST-the text a
translator is given to translate into another language);
2. Uses resources and apply technical skills to render the text in the target language and
3. Re-expresses that meaning in the target text (TT-the translation of the ST; i.e. the
translation
-> Therefore, translation is perceived as a problem-solving process.
READING THE TEXT
● Two purposes:
- To understand what it is about
- To analyze it from the translator’s viewpoint
● The translator’s tasks:
- To define the writer’s intention and the way the text is written
- To select suitable translation methods and identifying particular problems
● Reading skills required:
- General reading: to get the gist
- Close reading: to understand words both in and out of the context

You begin the job by reading the original for two purposes: first, to understand what it is
about, second, to analyze it from a “translator’s point of view, which is not the same as a
linguist’s or a literary critic. You have to determine its intention and the way it is written
for the purpose of selecting a suitable translation method and identifying particular and
recurrent problems.

Understanding the text requires both general and close reading. General reading to get the
5
gist; here you may have to read encyclopedias, textbooks, or specialist papers to
understand the subject and the concepts, always bearing in mind that for the translator the
function precedes the description – the important thing about the neutrino in context is not
that it is a stable elementary particle – preserving the law of conservation of mass and
energy, but that now the neutrino has been found to have mass, the Universe is calculated
to be twice as large as previously thought, Chair, chaise Stuhl, Sessel sedia, silla? Siul –
they all present somewhat different images, lax bundles of shapes that differ in each
culture, united primarily by a similar function, an object for a person to sit on plus a few
essential formal features, such as a board with a back and four legs. A knife is for cutting
with, but the blade and the handle are important too – they distinguish the knife from the
scissors. Close reading is required, in any challenging text, of the words both out of and in
context. In principle, everything has to be looked up that does not make good sense in its
context.
THE INTENTION OF THE TEXT

In reading, you search for the intention of the text, you cannot isolate this from
understanding it, they go together and the title may be remote from the content as well as
the intention. Two texts may describe a battle or a riot or a debate, stating the same facts
and figures, but the type of language used and even the grammatical structures (passive
voice, impersonal verbs often used to disclaim responsibility) in each case may be
evidence of different points of view. The intention of text represents the SL writer’s
attitude to the subject matter. A summary of this nature, which uses only a few key
words from the original, appears to be isolated from the language, simply to show what
happens in real life, and it is indispensable to the translator. But he still has to return to the
text. He still has to translate the text, even if he has to simplify, rearrange, clarify, slim it
of its redundancies, pare it down.

THE INTENTION OF THE TRANSLATOR

Usually, the translator’s intention is identical with that of the author of the SL text. But he
may be translating an advertisement, a notice, or a set of instructions to show his client
how such matters are formulated and written in the source language, rather than how to
adapt them in order to persuade or instruct a new TL readership. And again, he may be
translating a manual of instructions for a less educated readership, so that the explanation
in his translation may be much larger than the “reproduction”.
Often: should be identical
Sometimes: adapted to make it suitable to new readership
TEXT TYPES
4 types of text (Nida)
a) Narrative (tường thuật)
A dynamic sequence of events with emphasis on the verbs, verb nouns and phrasal verbs
(Một chuỗi sự kiện động với sự nhấn mạnh vào các động từ, danh động từ và cụm động từ)
b) Description (mô tả)
Be static with emphasis on linking verbs, adjectives, adjectival nouns
c) Discussion (thảo luận)
A treatment of ideas with emphasis on abstract nouns (concepts), verbs of thought, mental
6
activity, logical arguments and connectives
d) Dialogue (đối thoại)
Emphasis on colloquialism (Nhấn mạnh vào chủ nghĩa thông tục)
STYLISTIC SCALES (điểm danh mục)

Formality: The scale of formality has been variously expressed, notably by Martin Joos
and Strevens.
1) Officialese: “The consumption of any nutriments whatsoever is categorically prohibited
in this establishment”
2) Official: “The consumption of nutriments is prohibited”.
3) Formal: “You are requested not to consume food in this establishment”.
4) Neutral: “Eating is not allowed here”
5) Informal: “Please don’t eat here”
6) Colloquial: “You can’t feed your face here”
7) Slang: “Lay off the nosh”
8) Taboo: “Lay off the fucking nosh”

Note that there is some correlation between formality and emotional tone, in that an
official style is likely to be factual, while colloquialisms and slang tend to be emotive.

Generality or Difficulty (introduced by Newmark) (tính khái quát và cụ thể)

1) Simple: The floor of the sea is covered with rows of big mountains and deep pits
2) Popular: The floor of the oceans is covered with great mountain chains and deep
trenches
3) Neutral: A graveyard of animal and plant remains lies buried in the earth’s crust
4) Educated: The latest step in vertebrate evolution was tool-making man
5) Technical (kỹ thuật): Critical path analysis is an operational research technique used in
management
6) Opaquely Technical (kt độc đáo): Neuraminic acid in the form of its alkali-stable
methoxy derivative was first isolated by Klenk from gangliosides
Emotional tones (introduced by Newmark)
1) Intense (cường độ): ‘Absolutely wonderful’, ‘enormously successful’, ‘superbly
controlled’
2) Warm: ‘Gentle, soft, heart-warming melodies’
3) Factual ‘cool’ “Significant, exceptionally well judged, personable, presentable,
considerable’
4) Understatement (cold) ‘Not’, ‘undignified’
THE READERSHIP (độc giả)

On the basis of the variety of language used in the original, you attempt to characterize the
readership of the original and then of the translation, and to decide how much attention
you have to pay to the TL readers, (In the case of a poem or any work written primarily as
7
self-expression the amount is, we suggest, very little,) You may try to assess the level of
education, the class, age and sex of the readership if these are ‘marked’.
The average text for translation tends to be for an educated, middle-class readership
in an informal, not colloquial style (văn bản trung bình để dịch có xu hướng dành cho
độc giả thuộc tầng lớp trung lưu, có học thức theo phong cách trang trọng, không thân
mật). The most common variety of 'marked' error in register among student translators
tends to be ‘Colloquial’ and ‘intimate’, e.g. use of phrases such as ‘more and more for
‘increasingly’ (de plus en plus), ‘above air’ for ‘particularly’ (surwut); ‘job’ for ‘work’;
‘got well’ for ‘recovered’ and excessively familiar phrasal verbs (‘get out of’, ‘get rid of’).
The other common error, use of formal or official register (e.g. ‘decease’ for ‘death’),
also shows signs of translationese. These tokens of language typify the student translators
instead of the readership they are translating for; they may epitomise their degree of
knowledge and interest in the subject and the appropriate culture, i.e. how motivated they
are. All this will help you to decide on the degree of formality, generality (or specificity)
and emotional tone you must express when you work on the text.
● “Nobody can translate with any reasonable chance of success if they do not really know
for whom (for which audience) and for what (which purpose the text is to fulfill) they
have to realize the mediation” (Gouadec, 1990, p.334)
● A group of readers that the text is aimed at
● The readership of SL text should be characterized (đặc trưng)
● Then the readership of the translation -> decide how much attention to pay to the TL
readers

THE TEXTUAL LEVEL

Working on the text level, you intuitively and automatically make certain ‘conversions’;
you transpose the SL grammar (clauses and groups) into their ‘ready’ TL equivalents and
you translate the lexical units into the sense that appears immediately appropriate in the
context of the sentence.

Your base level when you translate is the text. This is the level of the literal translation of
the source language into the target language, the level of the translationese you have to
eliminate, but it also acts as a corrective of paraphrase and the parer-down of synonyms.
So, a part of your mind may be on the text level whilst another is elsewhere. Translation is
pre-eminently the occupation in which you have to be thinking of several things at the
same time.

THE REFERENTIAL LEVEL

You should not read a sentence without seeing it on the referential level. Whether a text is
technical or literary or institutional, you have to make up your mind. summarily and
continuously, what it is about, what it is in aid of, what the writer's peculiar slant on it. For
each sentence, when it is not clear, when there is an ambiguity, when the writing is
abstract or figurative, you have to ask yourself: What is actually happening here? and
why? For what reason, on what grounds, for what purpose?

8
The referential goes hand in hand with the textual level. All languages have polysemous
words and structures which can be finally solved only on the referential level, beginning
with a few multi-purpose, overloaded prepositions and conjunctions, through dangling
participles (‘reading the paper’, ‘the dog barked loudly’) to general words.

THE COHESIVE LEVEL

Beyond the second factual level of translating, there is a third, generalised, level linking
the first and the second level, which you have to bear in mind. This is the ‘cohesive’ level;
it follows both the structure and the moods of the text: the structure through the
connective words (conjunctions, enumerations, reiterations, definite article, general words,
referential synonyms, punctuation marks) linking the sentences, usually proceeding from
known information (theme) to new information (theme; proposition, opposition,
continuation, reiteration, opposition, conclusion - for instance - or thesis, antithesis,
synthesis. Thus, the structure follows the train of thought; determines, say, the ‘direction’
afd'ailleurs (‘besides’, ‘further’, ‘anyway’) in a text, ensures that a colon has a sequel, that
ulterieur has a later reference; that there is a sequence of time, space and logic in the text.

The second factor in the cohesive level is mood. Again, this can be shown as a dialectical
factor moving between positive and negative, emotive and neutral.

THE LEVEL OF NATURALNESS

You have to bear in mind that the level of naturalness of natural usage is grammatical as
well as lexical (i.e., the most frequent syntactic structures, idioms and words that are
likely to be appropriately found in that kind of stylistic context), and, through appropriate
sentence connectives, may extend to the entire text. Naturalness is easily defined, not so
easy to be concrete about. Natural usage comprises a variety of idioms or styles or
registers determined primarily by the ‘setting’ of the text, i.e. where it is typically
published or found, secondarily by the author, topic and readership, all of whom are
usually dependent on the setting.

COMBINING THE FOUR LEVELS

We are suggesting that you keep in parallel the four levels - the textual, the referential, the
cohesive, the natural: they are distinct from but frequently impinge on and may be in
conflict with each other. Your first and last level is the text; then you have to continually
bear in mind the level of reality (which may be simulated, i.e, imagined, as well as real),
but you let it filter into the text only when this is necessary to complete or secure the
readership's understanding of the text, and then normally only within informative and
vocative texts.
FEATURES OF THE READERSHIP
1) The level of education
2) The class
3) Age and sex (if marked)
Notes: There is a tendency to make the translation for educated, middle class readership
in an informal, colloquial style
THREE TYPES OF READERSHIP
9
1) Expert
2) Educated layman
3) The uninformed
THE SETTING OF THE TEXT (thiết lập văn bản)

You have to decide on the likely setting: Where would the text be published in the TL?
What is the TL equivalent of the SL periodical, newspaper, textbook, journal, etc? or Who
is the client you are translating for and what are his requirements? You may have to take
account of briefer titles, absence of sub titles and sub-headings, shorter paragraphs and
other features of the TL
You have to make several assumptions about the SL readership. From the setting of the
SL text, as well as the text itself, you should assess whether the readership is likely to be
motivated (keen to read the text), familiar with the topic and the culture, and ‘at home’ in
the variety of language used. The three typical reader types are perhaps the expert, the
educated layman, and the uninformed. You then have to consider whether you are
translating for the same or a different type of TL readership, perhaps with less knowledge
of the topic or the culture, or a lower standard of linguistic education. Finally, if you are
translating a poem or an important authoritative statement, should you consider the TL
reader at all, apart from concessions or cultural scraps to help him out (e.g, translating 'a
half holiday’ as un apris-midi litre.)
1) Where would the text be published in the TL?
2) The TL equivalent of the SL: periodical, newspaper, textbook, journal? 3) The title, the
absence of sub-title and sub-heading, shorter paragraph and other features of the TL house
style
4) The assumption about the TL readership: educated, familiar with the topic/ culture, the
variety of language used
How does the translator analyze the text for translation?
When analyzing the text for translation, the translator needs to find answers to these
questions:1 What? (what is the theme/topic the text is about?). 2 Why? (what is the
purpose of the text writer: to tell, to entertain, or to persuade the reader?). 3Who? refers to
the reader of the translated text. 4 How? refers to whether the text is written in a formal or
informal way.
Why important?The analysis of the text enables the translator to better understand the
text itself, its function and aim, which the client (one who orders the translation) wishes to
achieve.

UNIT 3: TRANSLATION METHODS (pp dịch)

The central problem of translating has always been whether to translate literally or freely.
The argument has been going on since at least the first century BC. Up to the beginning of
the nineteenth century, many writers favoured some kind of Tree1 translation: the spirit,
not the letter; the sense not the words; the message rather tha

n the form: the matter not the manner - This was the often revolutionary slogan of writers
who wanted the truth to be read and understood - Tyndale and Dolet were burned at the
stake, Wycliff’ s works were banned. Then at the turn of the nineteenth century, when the
study of cultural anthropology suggested that the linguistic barriers were insuperable and
10
that language was entirely the product of culture, the view that translation was impossible
gained some currency, and with it that, if attempted at all, it must be as literal as possible.
This view culminated in the statements of the extreme literalists’ Walter Benjamin and
Vladimir Nabokov.

The argument was theoretical: the purpose of the translation, the nature of the readership,
the type of text, was not discussed. Too often, writer, translator and reader were implicitly
identified with each other. Now the context has changed, but the basic problem remains. I
put it in the form of a flattened V diagram:

THE METHODS
Word-for-word translation (dịch từng từ)

This is often demonstrated as interlinear translation, with The TL immediately below the
SL words. The SL word-order is preserved and the words translated singly by their
most common meanings, out of context. Cultural words are translated literally. The
main use of word-for-word translation is either to understand the mechanics of the source
language or to construe a difficult text as a pre-translation process.

Word for word translation (or sometimes direct/interlinear translation) focuses mainly on
translating words from the source text into the target language while the word order of the
original is preserved. This method of translation can be seen in those cases where some
value of humor is needed. It is also very useful for the translator to understand and
analyze the original text before translating it into the target language. For instance, word
for word translation Bạn đi đâu đấy? into English can be “You are going where?” whereas
the correct version must be “Where are you going?”.

Literal translation (dịch nguyên văn)

The SL grammatical constructions are converted to their nearest TL equivalents but

the lexical words are again translated singly, out of context. As a pre translation
process, this indicates the problems to be solved. Used for: Pre-translation process to
identify problems l Basis of poetry translation for poet who do not understand SL

Literal translation is featured by the fact that grammatical structures and the meaning of
words are translated almost as closely as those in the target language without paying
attention to the situation or context (In this sense, many theorists coincide literal
translation with word-for-word translation). For example, the question “Can you sit
down?” can be literally translated into Vietnamese Anh có thể ngồi xuống được không?
but in fact it is really a request which can be communicatively translated “Anh hãy ngồi
xuống”, “Anh ngồi xuống đi”....

11
Faithful translation (dịch trung thành)
Words are translated in context (dịch theo ngữ cảnh) but uncompromising to TL l Transfer
cultural words l Does not naturalize l Often read like a translation
Used for: l Literary translation (bản dịch văn học) l Authoritative texts (vb có thẩm quyền)l
Drafts (bản thảo)
A faithful Translation attempts to reproduce the precise contextual meaning of the original
within the constraints of the TL grammatical structures. It 'transfers' cultural words and
preserves the degree of grammatical and lexical ‘abnormality’ (deviation from SL norms)
in the translation. It attempts to be completely faithful to the intentions and the text-
realisation of the SL writer.
Faithful translation can be described as one kind of translation which tries to convey the
meanings of words and context situation according to the grammar rules of the target
language; however, there is some unusuality or unnaturalness in the target language..
Another example may go with the infinitive verb used as subject of the sentence, a faithful
translation of “Học khóa này phải mất 2 năm (*To do this course takes 2 years) may
sound unnatural to English people (It takes two years to do this course).

Semantic translation (dịch ngữ nghĩa)

l More flexible than faithful translation l Naturalizes a bit while faithful translation is
uncompromising (but in order to achieve aesthetic effect) l Great focus on aesthetic
features of SL (at expense of meaning if necessary) l Close rendering of metaphors,
collocations, technical terms, slang, colloquialisms, unusual syntactic structures and
collocations, peculiarly used words, neologism, badly written or inaccurate passage
Used for: l Texts that have high status: religious texts, legal texts, politicians speeches l
Expressive texts, eg. literature (Written at author’ s linguistic level)
Semantic translation differs from ‘faithful translation’ only in as far as it must take more
account of the aesthetic value (that is, the beautiful and natural sounds of the SL text,
compromising on ‘meaning’ where appropriate so that no assonance, word-play or
repetition jars in the finished version. Further, it may translate less important cultural
words by culturally neutral third or functional terms but not by cultural equivalents - une
nonne repassant un corporal may become ‘a nun ironing a corporal cloth’ - and it may
make other small concessions to the readership. The distinction between ‘faithful’ and
‘semantic’ translation is that the first is uncompromising and dogmatic, while the second
is more flexible, admits the creative exception to 100% fidelity and allows for the
translator’s intuitive empathy with the original.
Semantic translation focuses to a great degree on meaning (semantic content) and form
(syntax) of the original texts of high status such as religious texts, legal texts, literature, or
speeches. Using this strategy, the translator tries to come as close as possible to the
meaning conveyed by the words by means of word order change or word choice
(synonyms/antonyms) so that the true meaning is conveyed. For example, in the case of
idioms, “It’s water under the bridge” or “Past waters don’t power mills” if translated
literally these idioms make little or no sense; however, their meanings (Hãy để cho quá
khứ ngủ yên) could possibly be clear if semantic translation is to be exploited.

Communicative translation (dịch thông báo)

l Freer than semantic translation l Gives priority to the effectiveness of the message to be
communicated l Focuses on the factors such as readability and naturalness
-> Both the content and the language are readily acceptable and comprehensive to the
12
readers
Used for: l Informative texts (Written at readership’ s linguistic level)
Communicative translation attempts to render the exact contextual meaning of the original
in such a way that both content and language are readily acceptable and comprehensible to
the readership.
Communicative translation is freer than the above-mentioned types. This strategy gives
high priority to the message communicated in the text where the actual form of the
original is not closely bound to its intended meaning. For example, if the sentence “*Do
you mind closing the door, please? No, I don’t” (Anh có phản đối việc đóng cửa ra vào
không? Không, tôi không phản đối was translated this way, then the message of the
sentence has not yet been interpreted correctly since this sentence implies a request rather
than a question, so the following translation could be accepted (Nhờ anh đóng hộ cửa ra
vào. Vâng/Được thôi).
SEMANTIC TRANSLATION - COMMUNICATIVE TRANSLATION
Written at authors linguistic level - Written at readerships linguistic level
Used for expressive texts -Used for informative texts
Expressive components rendered closely/literally - Normalized or toned down, neutral
terms
Personal and individual - Social
Tends to over-translate - Tends to under-translate
Pursues nuances of meaning - Pursues message
Has to interpret - Has to explain
Less freedom - More freedom

Idiomatic translation (dịch thành ngữ)

Idiomatic translation reproduces the 'message' of the original but tends to distort
nuances of meaning by preferring colloquialisms and idioms where these do not exist
in the original - (Authorities as diverse as Seleskovitch and Stuart Gilbert tend to this form
of lively, ‘natural’ translation.)
Idiomatic translation is based on the meaning of the text which aims to produce the
message of the original but tends to distort nuances of meaning by using idioms and
colloquialism where there do not exist in the original. For example, “They look exactly the
same” (Chúng giống nhau như hai giọt nước).

Free translation (dịch tự do)

Free translation reproduces the matter without the manner, or the content without the
form of the original. Usually it is a paraphrase much longer than the original, a so-
called 'intralingual translation, often prolix and pretentious, and not translation at all.
Used for: - Informative translation - In-house publication
As indicated by the word “free”, free translation (sometimes dynamic translation) focuses
more on content than form in the target language; as a result, sometimes the grammar
structure or the form of the words in the target language may change; the number of words
and the sentence length may vary, depending on the subjectivity of the translator when
he/she adds explanation or comment to make clear the meaning of the original. For
example, “business is business” could be translated freely as Công việc là công việc,
không chen tình cảm vào đây được.

Adaptation (phỏng dịch)

This is the ‘freest’ form of translation. It is used mainly for plays (comedies and
poetry; the themes, characters, plots are usually preserved, the SL culture converted
13
to the TL culture and the text rewritten. The deplorable practice of having a play or
poem literally translated and then rewritten by an established dramatist or poet has
produced many poor adaptations, but other adaptations have ‘rescued’ period plays.
Used for: Plays, poems, songs, advertising, tourism
Adaptation is a highly free type of translation. Here the focus is on socio-cultural
phenomena or practices that are absent in the target culture, rather than on linguistic units,
although these are of course inevitably concerned. In other words, adaptation translation
aims to create an equivalence of the same value applicable to a different situation than that
of the source language. For this reason, we can use this method for plays, adapting them
to an audience from a different cultural background, or for advertising & subtitling when
characters and function of original text are preserved to get the same effect on the
audience.
Adaptation can also be considered a translation technique used when the context in the
original text does not exist in the TT culture. In this situation the translator’s task is
recreate some form of language to convey the same meaning. Imagine a situation in which
speaker A sees B leaving for a journey where the Vietnamese speaker will tend to express
a wish: Chúc thượng lộ bình an (Have a safe trip). However, in the same situation English
speakers often say something different, so the Vietnamese wish could be translated: See
you, Good bye, Have a nice time... . Another example is that when meeting for the first
time, especially when introduced to a guest, English people often say: How do you do? as
a greeting while Vietnamese people say differently; therefore, this so-called question in
English could be equivalent to Chào ông/bà/bác... depending on the age or social status of
the person who you are speaking to. Literal force is of course inevitably lost in these cases
and the best that can be achieved is by means of faithfulness to the pragmatic function of
the TL cultural reference or practice.

FURTHER READING

1- Phương pháp dịch từ đối từ (Word - for - word translation): Là cách dịch trực tiếp từ
ngôn ngữ gốc sang ngôn ngữ dịch ở đơn vị từ, trật tự từ của ngôn ngữ gốc được giữ
nguyên, từ được dịch bằng nghĩa thông thường nhất của chúng trong từ điển, tách rời văn
cảnh. Bản dịch rất gần gũi với bản gốc về hình thức mang nhiều đặc điểm của ngôn ngữ
gốc và dĩ nhiên xa lạ với ngôn ngữ dịch, thậm chí khó hiểu với người đọc ở ngôn ngữ
dịch.

2- Dịch nguyên văn (Literal translation): Bản dịch rất gần gũi với nguyên bản về hình
thức. Các cấu trúc ngữ pháp của ngôn ngữ gốc được chuyển dịch sang các cấu trúc gần
nhất ở ngôn ngữ dịch. Từ vựng vẫn được dịch một cách đơn lẻ, tách rời khỏi văn cảnh.
Cách dịch này còn được gọi là dịch vay mượn (borrowing translation).

3- Dịch trung thành (Faithful translation): Bản dịch vẫn tương đối gần gũi với bản gốc về
hình thức. Người dịch cố gắng tái tạo ý nghĩa văn cảnh một cách chính xác trong các ràng
buộc và hạn chế của cấu trúc ngữ pháp ngôn ngữ dịch. Các từ văn hóa được chuyển giao
nguyên xi sang bản dịch. Bản dịch vẫn được tái tạo chủ yếu bằng hình thức của văn bản
gốc từ cấu trúc ngữ pháp tới cấu trúc văn bản và chứa đựng nhiều cách diễn đạt xa lạ, bất
bình thường với ngôn ngữ dịch.

4- Dịch ngữ nghĩa (Semantic translation): Bản dịch đã khá xa rời những ràng buộc của

14
ngôn ngữ gốc và do đó gần gũi rất nhiều với ngôn ngữ dịch so với các cách dịch khác
thuộc nhóm ngữ nghĩa. Bản dịch chứa đựng đầy đủ các ý nghĩa và nét nghĩa của bản gốc,
kể cả nét nghĩa tạo giá trị thẩm mĩ (aesthetic value) của bản gốc. Nó đã được viết có tính
tới người đọc thuộc ngôn ngữ dịch do vậy bản dịch linh hoạt hơn, ít cứng nhắc vì lệ thuộc
vào các quy tắc của ngôn ngữ gốc hơn các cách dịch nói trên. Bản dịch cũng chấp nhận
những sáng tạo của người dịch.

5- Dịch thông báo (communicative translation): Là phương pháp dịch đứng đầu nhóm
phương pháp thuộc đường hướng "dịch thông báo". Phương pháp này có nhiều đặc điểm
trùng với phương pháp ngữ nghĩa ở mức độ gần gũi với ngôn gữ gốc và ngôn ngữ dịch.
Tuy nhiên điểm khác biệt cơ bản của phương pháp này so với các phương pháp thuộc
nhóm ngữ nghĩa là nó hướng trọng tâm vào người đọc đối tượng ở ngôn ngữ dịch và mọi
nỗ lực của người dịch nhằm tạo ra sự dễ hiểu cho người đọc bản dịch, tức là đảm bảo "giao
tiếp" của quá trình dịch thuật thành công. Đặc điểm chính của phương pháp dịch thông
báo là:
- Chuyển dịch chính xác ý nghĩa văn cảnh của bản gốc.
- Tạo ra bản dịch với nội dung và hình thức dễ dàng chấp nhận và dễ hiểu cho người đọc.

6- Dịch đặc ngữ (idiomatic translation): Là phương pháp dịch nhằm tái tạo thông điệp của
bản gốc với nhiều sáng tạo ở ngôn ngữ đích. Cách diễn đạt bình thường ở bản gốc được
dịch bằng cách diễn đạt đặc ngữ ở bản dịch. Bản dịch chứa đựng nhiều cách nói khẩu ngữ
và đặc ngữ vốn không có ở bản gốc. Sản phẩm của phương pháp này là bản dịch rất sinh
động, tự nhiên và gần gũi với ngôn ngữ dịch và thân thiện với người đọc.

7- Dịch tự do (Free translation): Là cách dịch trong đó người dịch thoát ra khỏi các ràng
buộc của hình thức bản gốc và ngôn ngữ gốc để diễn đạt lại thông điệp một cách thoải mái
nhất ở ngôn ngữ dịch. Người dịch tập trung tái tạo nội dung được diễn đạt chứ không phải
cách thức diễn đạt ở mức độ dễ hiểu nhất cho người đọc về hình thức. Bản dịch thường
dài hơn bản gốc vì người dịch thường phải diễn giải các ý nghĩa của bản gốc bằng ngôn
ngữ dịch.

8- Phỏng dịch (Adaptation): Là cách dịch tự do nhất trong 8 phương pháp trong đó người
dịch chỉ giữ lại chủ điểm, kịch bản và nhân vật ở bản gốc khi tái tạo bản dịch, văn hóa của
ngôn ngữ gốc cũng được chuyển đổi hoàn toàn sang văn hóa của ngôn ngữ dịch. Nói cách
khác đây là hình thức viết lại bản gốc ở ngôn ngữ dịch, chủ yếu được dùng cho việc dịch
thơ, bài hát và kịch.

UNIT 4: TRANSLATION PROCEDURES (phương thức dịch)

While translation methods relate to whole texts, translation procedures are used for
sentences and the smaller units of language. Since literal translation is the most important
of the procedures, we have to discuss it with a great deal of importance. We shall later
discuss other procedures, whose use always depends on a variety of contextual factors.
We shall not discuss here the special procedures for metaphor and metalanguage.
Direct translation
- Possible because of parallel categories
1. Structural parallelism -> grammatical categories Eg. He’s standing by the window
2. Metal-linguistic parallelism -> parallel concepts Eg. Book, judge, love, angry
Oblique translation
- There comes a time when direct translation techniques would not work because:
15
+ They are structurally impossible
+ The target language does not have a corresponding expression
- And the generated text would have
+ A different meaning
+ No meaning
+ A foreign structure
Eg. He is the black sheep of the family
Direct translation techniques
- Borrowing: borrowing from the SL a term or concept to overcome a lacuna in TL or to
create a stylistic effect Eg. Internet, blog, pizza
- Calque: a special type of borrowing, consisting of borrowing an expression from the SL
and translating literally each element. Eg. AIDS: Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải
- Literal translation: the direct transfer of the SL text into the TL in a grammatically and
idiomatically proper way. Eg. Open the book -> mở sách
Oblique translation technique
- Transposition: replacing words from one grammatical word class with another without
changing the meaning of the message. Eg. He is a big liar -> Hắn rất hay nói dối
- Modulation: Changing the point of view without changing the meaning of the message.
Eg. It is not difficult -> Dễ ợt
- Equivalence: generally refers to the commonly accepted and used equivalents of idioms,
proverbs, idiomatic expression and lexicalized terms, i.e. terms commonly accepted as
equivalents of a SL term Eg. White House policy -> Chính sách của Chính phủ Mỹ
- Adaptation: adapting a SL situation when it does not exist in the target language or would
be considered inappropriate in the target culture Eg. Johnny English -> Điệp viên không
không thấy

LITERAL TRANSLATION (dịch nguyên văn/dịch sát)

The present excessive emphasis in linguistics on discourse analysis is resulting in the

corresponding idea in translation theory that the only unit of translation is the text, and
that almost any deviation from literal translation can be justified in any place by appealing
to the text as an overriding authority. The prevailing orthodoxy is leading to the rejection
of literal translation as a legitimate translation procedure. Thus Neubert (1983) states that
one word of an SL text and a TL word in the translation rarely correspond semantically,
and grammatically hardly ever. My thesis, however, is that literal translation is correct and
must not be avoided, if it secures referential and pragmatic equivalence to the original.

VARIETIES OF CLOSE TRANSLATION

It may be useful to distinguish literal from word-for-word and one-to-one translation,

Word-for-word translation transfers SL grammar and word order, as well as the primary
meanings of all the SL words, into the translation, and it is normally effective only for
brief simple neutral sentences. In one-to-one translation, a broader form of translation,
each SL word has a corresponding TL word, but their primary (isolated) meanings may
differ. Since one-to-one translation normally respects collocational meanings, which are
the most powerful contextual influence on translation, it is more common than word-for-
word translation. Literal translation goes beyond one-to-one translation. We believe literal
translation to be the basic translation procedure, both in communicative and semantic
translation, in that translation starts from there. However, above the word level, literal
16
translation becomes increasingly difficult. When there is any kind of translation problem,
literal translation is normally (not always) out of the question. It is what one is trying to
get away from, yet one sometimes comes back to it with a sigh; partly because one has got
used to the sound of what at first seemed so strange and unnatural; beware of this. Literal
translation above the word level is the only correct procedure if the SL and TL meaning
correspond, or correspond more closely than any alternative; that means that the referent
and the pragmatic effect are equivalent, i.e. that the words not only refer to the same 'thing
but have similar associations.

FAITHFUL AND FALSE FRIENDS

Many theorists believe that translation is more a process of explanation, interpretation and
reformulation of ideas than a transformation of words; that the role of language is
secondary, it is merely a vector or carrier of thoughts. Consequently, everything is
translatable, and linguistic difficulties do not exist. This attitude, which slightly
caricatures the Seleskovitch School (ESIT, Paris), is the opposite of the one stating that
translation is impossible because a word or most words have different meanings in
different languages, i.e, all words are culture-specific and, to boot, each language has its
peculiar grammar. Our position is that everything is translatable up to a point, but that
there are often enormous difficulties.

WORDS IN THEIR CONTEXT

All the same, we do translate words, because there is nothing else to translate; there are
only the words on the page; there is nothing else there. We do not translate isolated words,
we translate words all more or less (and sometimes less rather than more, but never not at
all) bound by their syntactic, collocational, situational, cultural and individual idiolectal
contexts. That is one way of looking at translation, which suggests it is basically lexical.
This is not so. The basic thought-carrying element of language Is its grammar. But since
the grammar is expressed only in words, we have to get the words right. The words must
stretch and give only if the thought is threatened.

CONSTRAINTS ON LITERAL TRANSLATION

If a perfectly natural SL unit produces a clumsy literal translation, e.g. itne parvenait pas
a se digager de sa surprise as ‘he wasn’t succeeding in freeing himself from his surprise’,
then the translation is ‘wrong’, however expressive the rest of the SL text (‘he was unable
to rid himself of his feeling of surprise’, ‘he couldn’t overcome his surprise’).

‘Ordinary language’, which in English is usually descriptive language, not colloquial but
neutral, is equally appropriate in written and spoken language, marked by phrasal verbs,
familiar alternatives (such as ‘bloke’, ‘kids’, ‘cash’, ‘job’, ‘make love’), empty verbs and
verb-nouns (‘make his way to’), and can hardly ever be translated literally.

NATURAL TRANSLATION

However, there are all kinds of insidious resistances to literal translation. You may feel it
is not translation, it is mechanical, it is automatic, it is humdrum, it is not clever. You have
been told at school not to practise it. It does not enrich your knowledge either of the
source or of the target language. It is too easy.
17
THE ROLE OF CONTEXT

Our point, in fact, is that, in translation, the translator indeed has to be aware of all the
varieties of contexts-so many it is idle to list them again-but this does not mean that
context is the overriding factor in all translation, and has primacy over any rule, theory or
primary meaning. Context is omnipresent, but it is relative. It affects technical terms and
neologisms less than general words; it permeates a structured text and touches disjointed
texts rather lightly. Where a writer deliberately innovates, the translator has to follow him,
and blow the context.

A translator with his eye on his readership is likely to under translate, to use more general
words in the interests of clarity, simplicity and sometimes brevity, which makes him
‘omit’ to translate words altogether. (A translator has to account for every SL word, not to
translate it.). Under-translation is justified if an informative text is deficient in clarity.

It is not justified if it is unnecessary and is a mere retreat from a literal translation - You
must not write down to your reader. A good literal translation must be effective in its own
right. If it shows SL interference, that must be by the translator’s conscious decision.
Some mild translate one se in a tourist brochure has a gentle charm, like the local colour
of a transferred word, ‘New means of creative work ripened and brought fruit later’. The
translator unconscious of SL interference is always at fault. The less context-bound the
words (e.g. lists, technical terms, original metaphors, ‘unacceptable’ collocations), the
more likely a literal translation -whilst the more standard are the collocations,
colloquialisms, idioms, stock metaphors, the less likely is a literal translation. Inevitably,
there is a proper place for literal translation as a procedure in all good translations.

THE OTHER TRANSLATION PROCEDURES

(P. Newmark) 1. Transference 2. Naturalization 3. Cultural equivalent 4. Functional

equivalent 5. Descriptive equivalent 6. Through translation 7. Shift/ transpositions 8.
Modulation

TRANSFERENCE (loan words/ transcription/ borrowing)

Transference (emprunt, loan word, transcription) is the process of transferring a SL word

to a TL text as a translation procedure.

The argument in favour of transference is that it shows respect for the SL country’s
culture - The argument against it is that it is the translator’s job to translate, to explain.
- An SL word is directly taken into TL text with no translation
- Names: names of newspapers, geographical names, street names, etc.
- New technical terms that do not have equivalents in the TL
Eg. Hollywood, blog, web, Internet, MC

NATURALISATION

This procedure succeeds transference and adapts the SL word first to the normal
pronunciation, then to the normal morphology (word-forms) of the TL, Eg. Coffee -> Cà
phê

18
CULTURAL EQUIVALENT
- A SL cultural word/expression is translated by a TL cultural word considered equivalent
to it
Eg. He graduated after obtaining a degree with (high) distinction-> Anh ta tốt nghiệp loại
giỏi (xuất sắc)
This is an approximate translation where a SL cultural word is translated by a TL cultural
word; Their translation uses are limited, since they are not accurate, but they can be used
in general texts, publicity and propaganda, as well as for brief explanation to readers who
are ignorant of the relevant SL culture. They have a greater pragmatic impact than
culturally neutral terms.

FUNCTIONAL EQUIVALENT
- The using of a culture-free word/ expression in a translation for a cultural
word/expression in the SL text Eg. Will the Pentagon decide to terminate the program? ->
Liệu Bộ quốc phòng Mỹ có quyết định ngừng chương trình này không?
This common procedure, applied to cultural words, requires the use of a culture free word,
sometimes with a new specific term; it therefore neutralises or generalises the SL word;
This procedure, which is a cultural componential analysis, is the most accurate way of
translating i.e. deculturalising a cultural word.

DESCRIPTIVE EQUIVALENT
- The meaning of the original word is explained in several words.
- Often used with transference to translated a cultural word/ expression
Eg. To attend the barbecue, you must have a student ID -> Để được dự tiệc nướng ngoài
trời, anh phải mang theo thẻ sinh viên.
In translation, description sometimes has to be weighed against function. Thus, for
machete, the description is a ‘Latin American broad, heavy instrument’, the function is
‘cutting or aggression’; description and function are combined in

SYNONYMY
We use the word ‘synonym’ in the sense of a near TL equivalent to an SL word in a
context, where a precise equivalent may or may not exist. This procedure is used for a SL
word where there is no clear one-to-one equivalent, and the word is not important in the
text, in particular for adjectives or adverbs of quality.
A translator cannot do without synonymy; he has to make do with it as a compromise, in
order to translate more important segments of the text, segments of the meaning, more
accurately. But unnecessary use of synonyms is a mark of many poor translations.

THROUGH-TRANSLATION

The literal translation of common collocations, names of organisations, the components of

compounds is known as caique or loan translation. We prefer the more transparent term
‘through-translation’.
- A word or normally an expression is translated literally into the TL
- Through translation should be used for already recognized terms (names of organizations,
common collocations) Eg. AIDS: Acquired Immunodeficiency Syndrome: Hội chứng suy
giảm miễn dịch mắc phải

SHIFTS OR TRANSPOSITIONS
19
A ‘shift (Catford’s term) (1965) or ‘transposition’ (Vinay and Darbelnet) (1958) is a
translation procedure involving a change in the grammar from SL to TL. One type, the
change from singular to plural. A second type of shift is required when an SL grammatical
structure does not exist in the TL.
The third type of shift is the one where literal translation is grammatically possible but
may not accord with natural usage in the TL.
The fourth type of transposition is the replacement of a virtual lexical gap by a
grammatical structure. Certain transpositions appear to go beyond linguistic differences
and can be regarded as general options available for stylistic consideration. Transposition
is the only translation procedure concerned with grammar, and most translators make
transpositions intuitively. However, it is likely that comparative linguistics research, and
analysis of text corpuses and their translations, will uncover a further number of
serviceable transpositions for us.
Eg. 1. Only 14% of provincial and district hospitals are properly staffed and equipped for
obstetric conditions -> Chỉ có 14% các bệnh viện tỉnh và huyện có đủ nhân viên và trang
thiết bị cho khoa sản

MODULATION
Modulation means a variation in the message when it is transferred into a TL due to a
change in the point of view
- One part <-> another Eg. She cleaned her throat before she began to speak -> Cô ấy hắng
giọng trước khi nói
- Passive <-> active Eg. The roof was damaged by the storm. -> Trận bão phá hỏng cả mái
nhà
- Positive <-> double negative Eg. The vase is not totally worthless -> Cái bình này cũng
có chút giá trị

COUPLETS
- Combine two or more translation procedures for dealing with a single problem.
- Particularly common for cultural words, where transference may be combined with a
functional or cultural equivalent.
Eg. To attend the barbecue, you must have a student ID -> Để được dự tiệc barbecue (bữa
tiệc ngoài trời, đồ ăn được nướng trên bếp cũng đặt ngoài trời), anh phải mang theo thẻ
sinh viên.

UNIT 5: TRANSLATION EQUIVALENCE (dịch tương đương)

Definition: The relationship between a source text (ST) and a target text (TT) that allows
the TT to be considered as a translation of the ST

KINDS OF EQUIVALENCE IN TRANSLATION

1. Quantitative equivalence ( One-to-one, one-to-many, one-to-part-of-one or Nil
equivalence)
1.1. One-to-one equivalence
– A single expression in TL is equivalent to a single expression in TL
– Eg: Information Technology: Công nghệ thông tin
1.2. One-to-many equivalence
- More than one TL expression are equivalent to a single SL expression
Eg. Nuôi: to breed, to feed, to raise, to keep, to supportort Bamboo: tre, nứa, trúc, mai,
20
vầu, luồng
1.3. One-to-part-of-one equivalence
- A TL expression covers part of a concept designated by a single SL expression
Eg. Rồng -> Dragon Bush -> Thảo nguyên
1.4. Nil equivalence
- No TL expression is equivalent to a single SL expression
Eg. Internet -> Mạng Internet Bánh chưng -> Chưng cake
2. Meaning-based equivalence (Koller) Denotative, connotative, pragmatic, formal
equivalence
2.1. Denotative equivalence
• the same thing in the real world, referential identity between SL and TL units
• equivalence of the extra linguistic content of a text, otherwise called ‘content invariance’
Eg. A rabbit -> con thỏ
2.2. Connotative equivalence
• the same communicative values in the mind of native speakers of the two languages
• transmitted by specific choices between synonymous expressions with respect to level of
style (register) the social and geographical dimension, frequency, etc.
Eg. Ăn nhanh kẻo nguội -> Để nguội hẵng ăn
2.2.1. Connotation of speech level - poetic
As fair art thou, my bonnie las, So deep in luve am I, …-> Em đẹp lắm cô gái nhỏ ơi, Anh
đắm say em tự bao giờ, …
2.2.2. Connotation of socially determined usage – Aristocratic language
• Your majesty -> Muôn tâu bệ hạ • Sir -> Thưa ngài
2.2.3. Connotation of geographical relation or origin
• As fast as a kangaroo -> Nhanh như Kangaroo
2.2.5. Connotation of stylistic effect - euphemistic
• HIV patients -> People living with AIDS
2.2.7. Connotation of register: medical
Surgeon: A. Swan -> Bác sĩ phẫu thuật: A. Swan
2.2.8. Connotation of evaluation: ironic
• Her face is all her fortune -> Mặt cô ta là tất cả vốn liếng của cô ta ->Cô ta chỉ được mỗi
cái xinh
2.3 Text-normative equivalence
• The SL and TL words using the same or similar text types in their respective languages
Eg. in correspondence: Faithfully yours -> Kính thưa
2.4. Pragmatic equivalence
• the same effect on the reader or mainly aiming at the receiver, to whom the translation is
directed
• Also called ‘communicative equivalence’ Eg.: He -> anh, y, gã, hắn
2.4. Pragmatic equivalence
It’s cold in here. -> Trong này lạnh quá - Làm ơn đóng hộ cửa sổ
2.5. Formal equivalence
• with respect to categories such as rhyme, verb forms, rhythm, special stylistic forms of
expression in syntax and lexis, word play, metaphor and so on
• particularly used in translation of poems, songs, etc.
• Also called ‘expressive equivalence’
Where do I begin? à Câu chuyện tình năm xưa
3. Function-based equivalence (Nida) Dynamic equivalence, formal equivalence
3.1. Dynamic equivalence

21
• Same as functional equivalence
• Focuses on the message itself -> emphasizing the readability (e.g. in translating novels)
Eg.: Oh my god -> Ôi giời ơi, Ối mẹ ơi
3.2. Formal equivalence
• Attempts to translate text word-for-word (literally( (e.g.: in translating Bible,
international diplomacy) E.g.: Oh my god -> Lạy chúa tôi, Ôi chúa ôi
4. Form-based equivalence (Baker) Equivalence at word, sentence or text level
4.1. Equivalence at word level
• words as single units, direct equivalent term in TL
• 3 problems or kinds of non-equivalence at word level: culture-specific concepts, lack of a
specific term in TL, and different distinctions in meaning in both languages
Problem 1: • culture-specific concepts: unknown concept in TL e.g., vegemite, Speaker (of
the House of Common), hen party -> Suggested solution: translate using cultural
substitution or using loan word plus explanation
Problem 2: • Lack of a specific term in the TL.
E.g.: – comb, brush hair – Wash, clean, shampoo hair --> translate with more general
words
Problem 3: Different distinctions in meaning in both languages
E.g.: bring and take, see, look and watch -> Translate by adding meaning to equivalents
4.2. Equivalence above word level
• Translating idioms
• Translating collocations
What is an idiom? – A fixed group of words with a special meaning that can not be
guessed from the combination of the actual words used. (longman Dictionary of
Contemporary English, 1981. E.g.: turn over a new leaf

UNIT 6: TRANSLATION QUALITY ASSESSMENT (đánh giá chất lượng bản dịch)

WHO ASSESSES?
A student’s translation
● Teachers
● Peers
● Students themselves (i.e. self-assessment)
A professional translator’s work
● The translation company
● The client
● The professional critic of a translation
● The readership of the published work
WHY IS QUALITY ASSESSMENT IMPORTANT? (FOR STUDENTS)
1. Self-assessment can help:
● improve the quality of your translation to ensure that a translation is accurate, clear, and
natural
● Improve your ability to assess your own work: when to hand in to your teachers, and
later to send off to a customer
2. Teachers, other professional translators, translation company, clients give you feedback
which can help:
* Point out weaknesses in your translation 🡪 improve your translation and your
competence in translation
22
WHAT TO ASSESS?
● Accuracy (tính chính xác)
● Naturalness (tính tự nhiên)
● Clarity (tính rõ ràng)
● Consistency (tính nhất quán)

HOW TO ASSESS THE QUALITY OF A TRANSLATION (đánh giá chất lượng

bản dịch)

1. Comparing with the source text (retrospective assessment)

■ Aim: to measure meaning equivalence 🡪 make sure: no omissions, no additions, no
changes of meaning.
■ Procedures: a draft of translation (with double spacing and wide margins) and the
source text
He pushed the cart and both he and the boy carried knapsacks. In the knapsacks were
essential things.. In case they had to abandon the cart and make a run for it.
Anh đẩy chiếc xe. Trong những chiếc ba lô trên lưng hai cha con là những thứ quan trọng.
Nếu phải bỏ lại chiếc xe kéo thì họ vẫn có thể chạy trốn với những thứ này.
2. Back-translation into the source text
■ Aim: to measure the meaning equivalence, to look for differences in meaning between
the source text and the translation
■ Procedures:
- Who is the back translator: a person with good command of both languages.
- This person makes the back-translation without having read the source text.
- In translating: natural and clear form, in back-translating: literal forms but normal form
of the SL grammar
● Source text:
It was the first that he’d seen the boy smile in a long time
● Translation:
Đã lâu lắm rồi anh mới thấy thằng bé mỉm cười
● Back-translation:
He hadn’t seen the boy smile like this for a long time
3. Measuring comprehension (prospective assessment)
● Aim: to find out what the translation communicates to its intended audience
● Procedures:
- Testers: the translator or some other person trained to do the task - Respondents: ordinary
people who can represent the intended readership of the text
4. Measuring naturalness
● Aim: to see if the translation has a natural form and an appropriate style
● Procedures:
- Reviewers (with skill of writing the TL, the awareness of the naturalness in the language
and training for the task)
- Read the translation and make suggestions for improvement in the naturalness and style
of the translation
5. Measuring readability
● Aims:
- To identify possible problems of information load, e.g. information load is too fast or too
23
slow.
- To see whether a text has a good style
- A text is easy to read because it has a good style, a pleasing rhythm, and moves along at
an acceptable pace.
● Procedures:
- Someone (preferably one of the potential users of the translation) reads a part of the
translation aloud.
If s/he stops, rereads, or looks confused or read inaccurately 🡪 indicators of some
problems in readability
6. Measuring consistency
● Aim:
- To ensure the consistency in terms of content
eg. Key terms, the spelling of the names of people and places, etc.
- To ensure the consistency of the technical details of the presentation eg. Punctuation,
footnotes, etc.
* Procedures; Careful proofreading done by the translator or some other person
7. Comparing with non-translated parallel text
• Aim: Checking translation against expectancy norms (the expectations of the target
readership and the client etc.)
• Procedures: Compare with parallel texts (texts with the same thematic content but not
translations)
WHEN TO USE EACH OF THE ASSESSMENT METHODS
● Initial draft: readability and comprehension checking + comparing with the source text
● Second draft: back-translation + naturalness check + additional readability and
comprehension checking
● Third draft: consistency checking

UNIT 7: THEORETICAL ASPECTS OF INTERPRETING

DEFINITION
■ Kade (1968) defined interpreting as an form of translation in which:
- The source-language text is presented only once and thus cannot be reviewed or replayed,
and
- The target-language text is produced under time pressure, with little change for
correction and revision
TYPES OF INTERPRETING
■ Subject matters
- Business interpreting
- Diplomatic interpreting
- Educational interpreting
- Court interpreting
- Medical interpreting
- Community interpreting (or liaison, three-cornered, dialogue, public service, and
interpreting)
■ Settings
- Conference interpreting
- Seminar interpreting
24
- Escort interpreting
- Media interpreting
- Remote interpreting
- Three-cornered interpreting
■ Working mode:
- Consecutive interpreting (classic/ short)
- Simultaneous interpreting
- Consecutive simultaneous
- Whispered interpreting (chuchotage)
- Sight translation`
■ Other ways of categorization:
- Distance vs. proximity (between speaker, addressee and interpreter)
- Equality/solidarity vs. non-equality/power
- Formal setting vs. informal setting (related to number of participants, degree of privacy)
- Direction of interpreting (direct, retour, replay)
QUALITIES OF INTERPRETERS (các phẩm chất của phiên dịch viên)
- Language skills
- Analytical skills
- Active listening and recall
- Interpersonal skills
- Ethical behavior
- Speaking skills
- Cultural knowledge
- Subject knowledge
THE INTERPRETING PROCESS
- Listening
- Understanding & note-taking
- Re-expressing
- Hearing and comprehension:
Ideas, not words
Dealing with new words/ expressions
Active/ attentive listening vs. passive
- Analyzing note-taking:
Speech type: argument, narrative, descriptive, polemical, and rhetorical
Main ideas: who does/ says what, and when
Secondary: examples, asides, comparisons
Links: logical consequence, cause, sequential ideas, and opposition
- Memory:
Visualization
Tagging ideas
Mind-mapping
The conclusion: most important
- Reconstitution and interpretation
Asking for clarification
Public speaking: eye-contact
Efficient delivery: speed, emphasis, 2/3
Ideas, not words
NOTE-TAKING
25
Note-taking: Purpose
1. Only an aid, not an end
2. Noting too much: 2 risks
3. Interpreter’s notes, v.s secretary’s/student’s
4. Relieve memory: numbers, names, lists
5. Jogging memory: structure
Note-taking: What to note
1. Main ideas, not words (esp. new words)
2. Links
3. Points of view
4. What happened when
5. Numbers, names, lists
Note-taking: How to note
1. Dialogue layout (shift/decalage)
2. Left-hand margin: links
3. Verticality of lists
4. Abbreviations and symbols: frequent, links, tenses, stress, arrows, suffixes
5. Language: source or target or both
Note-taking: When to note
1. Wait for complete ideas
2. Start immediately for lists, numbers, …
3. Reading notes: communication, like pianists
Note-taking: Zorans’ 7 principles
1. Note the idea, not the word
2. Abbr.: suffixes, tenses, register
3. Linking: cos, tho, but, if, as to, tfe, =, +, in, …
4. Negation: no
5. Stress: underline
6. Verticality: stacking, brackets
7. Shifting: diagonal
Note-taking: 20 symbols
1. Expression
2. Motion
3. Correspondence
4. Addition
5. Things

UNIT 8: PROFESSIONAL ISSUES - CODES OF ETHICS

(VẤN ĐỀ CHUYÊN MÔN - QUY LUẬT ĐẠO ĐỨC)

WHAT ARE ETHICS?

1.The principles of conduct governing an individual or a profession
2.The role of a code of ethics for a profession:
- To safeguard the welfare of its clients
26
- To ensure that the professional activities of its members are of a high standard
- To ensure that the profession has a high status in the eyes of society
- To have standards to base on in cases of professional negligence or malpractice.
COMMON ETHICS FOR BOTH TRANSLATORS AND INTERPRETERS:
● Ensure competence (đảm bảo năng lực)
- Only accept work which is within the interpreter’s or translator’s competence
● Ensure accuracy (tính chính xác)
- Translate accurately and completely all that is said by all parties in a meeting or that is
written in a text (no additions, no omissions, no change)
- Acknowledge and correct any interpreting or translation mistakes
● Ensure impartiality (tính công bằng)
- Professional detachment must be maintained at all times. Your service must not be
affected by the professional’s personal likes, dislikes, preferences, ideological leaning, etc.
● Ensure confidentiality (bí mật)
- Interpreters and translators must not disclose information obtained in the course of
translation (unless permission is granted by their clients or if the law requires disclosure)
- Translated documents remain the client’s property
CODE OF ETHICS FOR INTERPRETERS
● Before interpreting assignment:
- Briefing on the subject
- Preparation: prepare appropriately for assignments (e.g. terminology)
- Punctual at all times (and if lateness is unavoidable, advise clients immediately)
- Ready (pen, paper for notes…)
● During interpreting assignment:
- Always be polite and courteous, unobtrusive, firm and dignified
- Ensure accuracy
- Ensure impartiality
- Ensure competence
● After interpreting assignment:
- No acceptance of gifts; decline gifts and tips (except token gifts customary in some
cultures) (Không nhận quà; từ chối quà tặng và tiền boa ngoại trừ quà tặng mã thông báo
theo phong tục ở một số văn hóa)
- Confidentiality
- Self-evaluation: review and re-evaluate their work performance
CODE OF ETHICS FOR TRANSLATORS
● There are two different levels of translation ethics.
- Level 1; often support ideal loyalty to a source text, author or sender
- Level 2: Codes of ethics are written for translation as a profession, starting regulations
concerning the translator’s relation with other translators, with clients and with questions
27
like confidentiality.

FURTHER READINGS

CÁC BƯỚC DỊCH THÔNG THƯỜNG

Bước 1: Đọc 1 lần toàn bộ tài liệu
Mục đích của lần đọc này là nhận diện được ý tưởng của bài viết.Sau khi đọc, bạn có thể
tóm tắt toàn bộ bài viết thành một vài ý chính. Trong bước đầu tiên này, bạn không cần
thiết phải đọc từng câu từng chữ và cũng không nhất thiết hiểu hết nội dung.
Cách thực hiện:
Đọc lướt tiêu đề: lấy được sườn ý của văn bản cần dịch
Đoạn đầu và đoạn cuối khá quan trọng, hãy nắm ý và ghi nhớ chúng Xác định định hướng
văn bản
Ghi lại những gì đã thu nạp được
Bước 2: Nhận diện từ, nhóm từ khó dịch
Mục đích của bước này là học theo nghĩa từng văn cảnh chứ không theo nghĩa cố định.
Bạn cần quan tâm nhiều hơn đến nhóm từ thành ngữ. 2 nhóm từ này rất quan trọng, thông
thường bạn sẽ chọn lựa cách dịch theo đúng nghĩa đen nhưng theo bước 1, hãy nhớ ngữ
cảnh và dịch chúng theo đúng nghĩa với chủ đề.
Ví dụ: “It was estimated that.” Nếu dịch theo phong cách word for word thì câu này có
nghĩa rằng “Nó được tính toán rằng”
Nhưng như thế sẽ không phù hợp với văn cảnh và không thuần Việt chút nào. Bạn nên
dựa vào câu trước và dịch lại cho sát với chủ đề là “Người ta tính toán rằng”.
Bước 3: Sắp xếp lại câu rõ ràng

Mục đích khi nhận diện câu là phân tích thành phần cấu tạo để hiểu chính xác nghĩa của
câu.
Sẽ có trường hợp văn bản có cấu trúc khá phức tạp. Để thuận tiện cho việc dịch nghĩa, bạn
có thể lựa chọn cách sắp xếp lại theo đúng câu và nghĩa.
Cách thực hiện (Nên áp dụng với câu có nhiều mệnh đề đan xen)
Ghi chú lại những câu tiếng Anh khó nhớ hoặc thành ngữ thông dụng Thường xuyên củng
cố danh sách câu khó nhớ này và ôn luyện thường xuyên
Dựa vào một vài từ khóa quan trong trong câu và dịch theo ngữ cảnh Kiểm tra lại danh
sách này để chắc chắn hơn về nghĩa. Bạn nên tạo file excel để dễ dàng cho việc tìm kiếm
Hãy xem xét ví dụ:
“The second provision under which member states may restrict free trade on
environmental ground is Article 130t, which was also inserted by the Single European
Act.” Nếu để nguyên như thế mà dịch bạn sẽ gặp không ít khó khăn. Sắp xếp lại câu là
một gợi ý tuyệt vời.
“The second provision is Article 130t, … under which member states may restrict free
trade on environmental ground, … which was also inserted by the Single European Act.”
Bước 4: Xác định văn phong của tài liệu
Bạn đã biết được nội dung cơ bản của chủ đề, biết được cấu trúc ngữ pháp, từ vựng.. Vậy
thì bây giờ là bước để bạn có cái nhìn tổng quát nhất về cách mà tác giả trình bày.
28
Nếu mỗi sản phẩm dịch lấy thước đo chính xác 100% thì có lẽ tất cả các bản dịch đều
được đánh giá là chất lượng. Tuy nhiên với các đối tượng trình bày khác nhau thì việc
chính xác thôi chưa đủ. Một bài dịch tốt là bài dịch phụ thuộc vào yêu cầu của từng khách
hàng.
Để đáp ứng được yêu cầu này bạn hãy trả lời các câu hỏi:
Văn bản dịch này là trang trọng hay thông thường
Đối tượng độc giả mà bạn sẽ trình bày là ai?
Sắc thái ngôn ngữ, văn phong diễn đạt.. của bài viết như thế nào?
Bước 5: Dịch từng câu, từng đoạn
Bắt tay vào dịch văn bản lần thứ nhất, lần này không yêu cầu quá cao về cách diễn đạt và
câu văn nhưng cần chính xác nhất với văn bản gốc. Bạn nên tách rời thành các câu với
nhau và xem sự liên kết của chúng để ghép nối cho phù hợp.
Bước thực hiện:
Sắp xếp lại những câu phức tạp và tách các ý với nhau
Bắt đầu dịch từng câu cho đến hết.
Bước 6: Biên tập lại cho phù hợp với lối nói của người Việt Sau khi đã dịch xong từng
câu, hãy rà soát lại đoạn văn toàn bộ. Không nên để lặp lại từ vựng trong các cú pháp hoặc
cấu trúc ngữ pháp của ngôn ngữ nguồn. Không phải tất cả những gì được trình bày trong
văn bản gốc cũng phải dịch hoặc bạn có quyền thêm một số từ ngữ khác để đảm bảo bản
dịch rõ nghĩa hơn.
Cách thực hiện:
Đọc lại toàn bộ bài dịch
Tìm vấn đề chưa ổn trong từng đoạn văn
Dịch lại dựa trên kinh nghiệm và mục tiêu của văn bản
Rà soát các lỗi câu, từ không đáng có và chỉnh sửa.
Bước 7: Đánh giá bài dịch tiếng Anh
Đôi khi bạn không thể tránh khỏi những nghi ngờ của bản dịch khó. Tốt nhất hãy dùng
đến sự giúp đỡ của các chuyên gia có kinh nghiệm lâu năm. Nếu không hãy trao đổi với
khách hàng để giải quyết những khúc mắc của mình. Điều quan trọng nhất của bài dịch là
xem xét bài dịch đã đúng nghĩa chưa. Từng câu từng từ đã có văn phong phong phú và
thuần việt chưa.
Bài dịch tốt cần đảm bảo những yếu tố gì?
Vẫn là phù hợp với chất văn của Việt Nam
Chủ đề nêu lên đã thực sự được giải quyết
Còn lỗi sai nào không về chính tả, ngữ pháp
Câu văn đã rõ ràng, trình bày dễ hiểu chưa?
Còn điểm gì cần khắc phục sau khi dịch xong văn bản này.
KỸ NĂNG DỊCH PHỔ BIẾN.
#1. Chú trọng ngữ cảnh cụ thể
29
Hướng đến phong cách dịch tiếng Anh chuyên nghiệp bạn không thể bỏ qua ngữ cảnh của
văn bản.
Để dịch theo ngữ cảnh, tốt nhất bạn hãy loại bỏ ngay thói quen dịch “word for word”
bằng cách sắp xếp lại trật từ câu, từ cho thuần Anh và ngắn gọn hơn nhưng không làm
thay đổi nghĩa của câu.
Hãy xem xét ví dụ dưới đây:
“Thanks to creative ideas contributed to the company, I have climbed to a higher
position”
=>> Nhờ đóng góp cho công ty những ý tưởng sáng tạo mà tôi đã được thăng tiến.
“I have not been scared of the height, so I have climbed to a higher position” =>> Tôi
không sợ độ cao, vì thế tôi đã trèo lên cao hơn
Bạn có thể thấy, cùng một câu văn “I have climbed to a higher position” nhưng ở mỗi bối
cảnh chúng lại được dịch thành những câu khác nhau.
#2. Chú trọng văn hóa đặc thù
Chỉ khi chúng ta hiểu được sự khác biệt về hàm nghĩa văn hoá giữa hai ngôn ngữ, đồng
thời khắc phục được trở ngại để hiểu được 2 ngôn ngữ do sự khác biệt văn hoá thì mới có
thể hiểu được những ẩn ý bên trong câu nói, văn bản truyền đạt. Nhà ngôn ngữ học Nida
Eugene: “Ý nghĩa của từ được quyết định bởi nội dung cú pháp và nội dung văn hoá”
#3. Làm nổi bật những từ hoặc cụm từ khó và thuật ngữ
Nếu dịch chưa quen, chắc chắn bạn sẽ rất hay bị rơi vào trường hợp dịch nhầm cụm thành
ngữ. Bởi cấu trúc ngữ pháp và cách sử dụng từ của những câu này rất đặc biệt. Vì vậy như
đã trình bày các bước dịch ở trên, bạn không thể bỏ qua bước đọc lướt lần 1 để hiểu sơ
lược về bối cảnh. Để đảm bảo hơn cho chất lượng bài dịch của mình, hãy ghi chú cẩn thận
từng câu và ôn luyện nó thường xuyên hơn.
#4. Dịch theo cụm từ & câu
Hãy nhớ một quy tắc: không cần dịch hết tất cả những từ người ta viết hoặc nói.
Sẽ có lúc câu tiếng Anh trình bày rất dài nhưng khi dịch thành tiếng Việt nghĩa lại rất
ngắn. Vì vậy nhiệm vụ của bạn không phải hoàn thành bài dịch một cách khô khan, chuẩn
xác. Hãy làm cho chúng có sức hút với người nghe và đảm bảo tất cả những gì tác giả
muốn trình bày.
Không quá nuốt từ, thuần Việt và giữ được ý cần diễn đạt là mục tiêu đề ra của 1 bài dịch
chuẩn.
#5. Cần có từ điển tiếng Anh tốt
Bất kỳ ngôn ngữ nào cũng cần có từ điển, đây sẽ là nguồn tài liệu cận kề mọi lúc mọi nơi
để phục vụ cho nhu cầu dịch văn bản chính xác và nhanh chóng hơn. Trước đây nếu như
bạn đã quá quen thuộc với hình ảnh những cuốn từ điển dày cộp thì ngày nay từ điển điện
tử đang chiếm ưu thế hơn rất nhiều. Bạn sẽ tra từ một cách nhanh chóng và đầy đủ nhất
mọi thông tin chỉ với một chiếc smartphone hoặc máy tính bên mình.
#6. Đọc nhiều thể loại báo hoặc tạp chí tiếng Việt
Dịch thuật chia thành rất nhiều mức độ kỹ năng khác nhau. Càng lên cao thì yêu cầu trình
độ về cả tiếng Anh và tiếng Việt càng lớn. Đọc nhiều sách có rất nhiều lợi ích, không chỉ
giúp cho việc dịch thuật của bạn thêm phong phú, thực tế hơn mà nó còn vô cùng nhiều
tác dụng khác nhau.
Chẳng hạn:
Tạo động lực, truyền lửa mỗi ngày cho con người làm việc và học tập tốt hơn Thúc đẩy trí
30
não và giảm stress
Kỹ năng phê phán được nâng cao
Học được văn phong, cách trình bày của một nhà văn
Đạt được sự tĩnh tâm…
Tiêu chuẩn của một bài dịch tốt
· Được dịch một cách chính xác so với văn bản gốc
· Truyền tải được đầy đủ nội dung và ý nghĩa của văn bản gốc · Mô phỏng, tái hiện
được các chi tiết ở văn bản gốc sang tiếng anh mà vẫn đảm bảo không bỏ sót ý và cũng
không thêm thắt thêm những cụm từ/từ không cần thiết
· Là một bản dịch liền mạch, nhất quán, không bị rời rạc
· Bản dịch phải thể hiện được sự nhuần nhuyễn, thông thạo trong việc sử dụng tiếng
anh của người dịch (ngữ pháp và từ ngữ sử dụng chuẩn xác, văn phong tự nhiên,
thuần anh…)
TRANSLATION STRATEGIES
The term strategy is often said similar to the term technique. In some ways it can be called
similar because some experts use these terms with the same purpose. For example, Mona
Baker says that she proposes some strategies to translate idiomatic expressions, whereas
Andrejs Veisberg proposes some techniques to translate idiomatic expressions. Both
expressions aim at the same point.
According to Oxford Advanced Learner’s Dictionary, technique is a method of doing or
performing something whereas strategy is a plan to accomplish a specific goal. This
research will use the term strategy related to Mona Baker’s theory of strategies to translate
idiomatic translation. Mona Baker’s view of translation strategies are applied when a
translation difficulty occurs and the translator wishes to solve the problem and produce a
good translation. Thus, translation strategies are means which considers to be the best in
order to reach the goals.
Based on many experts in translation, there are many translation strategies to translate a
text. Every translator uses different strategies to translate a text since different people may
understand a word in different ways. Furthermore, there are kinds of expressions such as
idioms and proverbs which are the products of culture. Idioms in one language probably
have different forms in other languages. It may have distinctive form but the same
meaning.
The way in which an idiom can be translated into another language depends on many
factors, such as the availability of an idiom with a similar meaning, the significance of the
specific lexical items which constitute the idiom, and the appropriateness of using
idiomatic language in a given register in the target language.
Mona Baker (1992: 72) proposes some strategies that can be used to translate idioms.
a. Using an idiom of similar meaning and form

This strategy involves using an idiom in the target language which conveys roughly the
same meaning as that of the source-language idiom and, in addition, consists of equivalent
lexical items (Baker, 1992: 72).

31
b. Using an idiom of similar meaning but dissimilar form
It is often possible to find an idiom or fixed expression in the target language which has a
meaning similar to that of the source idiom or expression, but which consists of different
lexical items (Baker, 1992: 74). This strategy uses different lexical items to express more
or less the same idea.
c. Translation by paraphrase
This is by far the most common way of translating idioms when an equivalent cannot be
found in the target language or when it seems inappropriate to use idiomatic language in
the target text because of differences in stylistic preferences of the source and target
language (Baker, 1992: 74).
d. Translation by omission
As with single words, an idiom may sometimes be omitted altogether in the target text. It
is because it has no close equivalent in the target language, its meaning cannot be easily
paraphrased, or for stylistic reasons (Baker, 1992: 77).
Idioms
One of the most important aspects of language is idioms. They are frequently used in a
wide variety of situations, from friendly conversations to more formal conversations and
written contexts. Hornby (1995: 589) mentions that an idiom is a phrase or sentence
whose meaning is not clear from the meaning of its individual words and which must be
learnt as a whole unit, for instance, the idiom spill the beans means to reveal secret
information, especially without intending to do so. Carter (1993: 65) defines idioms as
special combinations with restricted forms and meanings that cannot be deduced from the
literal meanings of the words which make them up. Accordingly, an idiom is learned and
used as a single unit. It should not be analyzed into its constituents; it is unchangeable and
always carries figurative meaning.
In addition, Ball (1968: 1) finds that an adequate definition of an idiom is “the use of
familiar words in an unfamiliar sense.” Palmer (1996: 80) states that “an idiom is
semantically like a single word, it does not function like one. A large number of an idioms
contain a verb and a noun, but although the verb may be placed in the past tense, the
number of the noun can never be changed”, for instance, the expressions ‘kick the bucket’
and ‘kicked the bucket’ (someone who dies) are largely used in English, in contrast to
‘kick the buckets’ which never occurs.
An idiom allows no variation in form under normal circumtances. Unless the speaker is
consciously making a joke or attempting a play on words. Baker (1992:63) identifies the
grammatical and syntactic restrictions of idioms. A speaker or writer cannot normally do
any of the following with an idiom.
1. Addition: adding any word to an idiomatic expressions would alter its meaning, or
remove its idiomatic sense. Thus, adding the adverb ‘very’ to the adjective ‘red’ in ‘red
herring’ (very red herring) affects the figurativeness of its meaning completely.
2. Deletion: deleting the adjective ‘sweet’ and the article ‘the’ from the expressions ‘have
a sweet thooth’ and ‘spill the beans’ would totally change their meanings. Hence, (have a
tooth) and (spill beans) have no idiomatic sense.
3. Substitution: idioms accept no replacement of words even if those words are synonyms.
For example, ‘the long and short of it’ means the basic facts of a situation. The adjective
32
‘long’ cannot be substituted by another adjective, like tall, despite they have nearly the
same meaning.
4. Changing the words order: any changing in the order of the words of an idiom leads to
the destruction of the idiom’s meaning. For instance, the order of the words in the
expression ‘the long and the short of it’ cannot be changed into ‘the short and the
PHƯƠNG THỨC DỊCH CỦA VINAY VÀ DARBELNET
Phương thức dịch
Theo Delisle [5], phương thức dịch là các phương pháp do các dịch giả áp dụng khi họ
diễn đạt một tương đương vì mục đích chuyển dịch các yếu tố nghĩa từ ngôn ngữ gốc (SL)
sang ngôn ngữ dịch (TL).

Phương thức (1): vay mượn (borrowing)

Từ ngữ của ngôn ngữ gốc (source language) được chuyển thẳng sang ngôn ngữ dịch (target
language) [12]. Trong trường hợp để lấp một khoảng trống về ngữ nghĩa (ví dụ, một kĩ
thuật mới, một khái niệm chưa được biết đến) thì phương thức dịch vay mượn là phương
thức đơn giản trong tất cả. Haugen [dẫn theo Sari,23] cho rằng một số khả năng có thể xảy
ra trong vay mượn:
1) vay mượn thuần túy (pure loanwords): vay mượn mà không thay đổi về hình thức và
nghĩa. Ví dụ: email > email, internet > internet.
2) Vay mượn có thay đổi hình thức (mix loans): thay đổi hình thức nhưng không thay đổi
nghĩa. Ví dụ: cool > kul, canteen > căn tin
3) Vay mượn một phần (loan blends): sự vay mượn mà một phần của từ là bản ngữ còn
phần còn lại là vay mượn. Ví dụ: internet provider > nhà cung cấp internet
Trong tiếng Anh thương mại, ta bắt gặp một số thuật ngữ:
– vay mượn thuần túy: bill, export, hotel, import, marketing…
– vay mượn có thay đổi về hình thức: cheque > séc, clearing > cliarinh, dollar > đô la,
marketing > măc-ket-tinh, penny > penni, arbitrage > ácbit, trust > tơrớt…
– vay mượn một phần: internet banking > ngân hàng internet, ozone layer > tầng ozone,
sushi bond > trái phiếu sushi, Wall Sreet > Phố Wall, Hague rules > Quy tắc Hague, Paris
Club > Câu lạc bộ Paris, Dow Jones index > chỉ số Dow Jones…

Phương thức (2): sao phỏng (calque)

Sao phỏng còn gọi là dịch vay mượn (loan translation), dịch suốt (through translation).
Sao phỏng là một loại dịch vay mượn đặt biệt (a special kind of borrowing): toàn bộ đơn
vị cú pháp được vay mượn thế rồi các thành phần riêng lẻ của nó được dịch sát nghĩa.
Vinay và Darbelnet chia dịch sao phỏng ra làm hai loại:

– Vay mượn từ vựng (lexical borrowing): tôn trọng cấu trúc cú pháp của ngôn ngữ
gốc/nguồn, đồng thời giới thiệu một phương thức mới của từ ngữ.,

Ví dụ, “Compliments de la saison” của tiếng Pháp được sao phỏng từ tiếng Anh
“Compliments of the season” (những lời chúc mừng nhân ngày lễ).

– Vay mượn cấu trúc (structural borrowing): giới thiệu một cấu trúc mới ở ngôn ngữ
dịch/mục tiêu.

Ví dụ, “science-fiction” của tiếng Pháp được sao phỏng cấu trúc từ tiếng Anh “science-
33
fiction” (truyện khoa học viễn tưởng).

Newmark [19,84], cho rằng lối dịch sát nghĩa của các kết hợp thông thường (common
collocations), tên các tổ chức (names of organizations), thành phần của các từ ghép
(components of compounds) và có lẽ cụm từ (compliments de la saison) đều được biết đến
là lối dịch sao phỏng (calque) hay dịch vay mượn (loan translation).

Một số ví dụ về lối dịch sao phỏng ta thường gặp ở các kết hợp thông thường trong tiếng
Anh thương mại: “black market” (chợ đen), “hot money” (tiền nóng), “baby bond” (cổ
phiếu ấu nhi), “heavy industry” (công nghiệp nặng), “light industry” (công nghiệp nhẹ)
“white-collar workers” (công nhân cổ cồn trắng) tên các tổ chức, cơ quan: “European
Union” (Liên Hiệp Châu Âu), “International Monetary Fund” (Qũy Tiền Tệ Quốc Tế),
“World Bank” (Ngân Hàng Thế Giới) và các từ ghép thông thường: “showroom” (phòng
trưng bày), “pawnshop” (tiệm cầm đồ). Qua cách dịch sao phỏng, ta thấy từ nào cũng
được “dịch đồ theo” (calque) nguyên nghĩa từ ấy, còn vị trí của từ được sắp xếp theo cú
pháp tiếng Việt. Trong trường hợp dùng từ Hán-Việt thì vị trí không thay đổi, ví dụ như:
“superman” (siêu nhân), “total productivity” (tổng sản lượng). Trong tiếng Việt, có một
cụm từ được dịch theo lối sao phỏng từ tiếng Anh nay đã trở thành cố định: cụm từ “thân
thiện với người dùng” (user-friendly), về sau người ta dịch đồ theo “thân thiện với môi
trường” (environment(ally)-friendly), “thân thiện với sinh thái” (eco-friendly). Thực ra,
tính từ “friendly” khi được dùng trong tính từ ghép vừa có nghĩa “hữu ích và dễ sử dụng”,
ví dụ: user-friendly computer system (hệ thống máy tính dễ sử dụng cho người dùng lại
vừa có nghĩa “có ích / không có hại cho ai / cái gì”, ví dụ: environment(ally)-friendly
farming methods (các phương pháp canh tác không hại đến môi trường), và cụm từ
“family-friendly” có nghĩa “ phù hợp cho người lao động có con mọn”, ví dụ “family-
friendly policies” / “working hours”. Là người dịch (viết hay nói), ta cần thận trọng với
lối dịch sao phỏng này. Các từ ngữ được dịch theo lối sao phỏng phải là những kết hợp
thông thường, các từ đã nghe quen tai, nếu không ta sẽ có những cấu trúc, lối nói không tự
nhiên ở ngôn ngữ dịch, ví dụ như “kinh tế gia đình” mà dịch là “household economy” thay
vì “cottage industry”, “giữ chân người tài”mà dịch là “keep talent’s legs” thay vì “attract
and keep talent”, “ strong coffee” mà dịch là “cà phê mạnh” 1 thay vì “cà phê đậm”,
“golden hello” mà dịch là “lời chào vàng ngọc” thay vì “tiền thưởng đầu quân”, “golden
goodbye” mà dịch là “lời tạm biệt vàng ngọc” thay vì “phụ cấp thôi việc”…v.v,

Phương thức (3): dịch nguyên văn (literal)

Dịch nguyên văn là phương thức dịch từ đối từ (word for word translation), là sự thay thế
cấu trúc cú pháp của ngôn ngữ gốc thường là câu hoặc mệnh đề bằng cú pháp đồng dạng
hoặc gần như đồng dạng. Người dịch không cần phải tạo ra các thay đổi trừ các thay đổi
mà chính ngữ pháp của ngôn ngữ dịch đòi hỏi, ví dụ như sự tương hợp (concord), các đuôi
thuộc về biến tố (inflectional endings). Ví dụ như “I left my spectacles on the table
downstairs” dịch sang tiếng Pháp thành “J’ai laissé mes lunettes sur la table en bas”.
Phương thức này được Vinay và Darbelnet mô tả là phổ biến nhất giữa các ngôn ngữ có
cùng hệ phả và văn hóa (it is most commonly found in translations between two languages
of the same family and even more so when they also share the same culture), ví dụ giữa
tiếng Pháp và Ý.

Phương thức (4): chuyển đổi từ loại (transposition)

34
Chuyển đổi từ loại có nghĩa là thay thế một từ loại này bằng một từ loại khác mà không
thay đổi nghĩa của thông điệp (transposition means the replacing of one word-class by
another without changing the meaning of the message). Trong dịch thuật, có thể phân biệt
2 loại chuyển đổi từ loại: (i) bắt buộc (obligatory); (ii) không bắt buộc (optional).

– Chuyển đổi từ loại bắt buộc: ví dụ, ở tiếng Pháp, “dès son lever” khi được dịch sang
tiếng Anh thì chỉ có một phương thức chuyển đổi từ loại bắt buộc từ danh từ tiếng Pháp
“lever” (sự thức dậy) sang cụm động từ ở tiếng Anh: as soon as he gets / got up, vì tiếng
Anh chỉ có một hình thức động từ mà thôi.

– Chuyển đổi từ loại không bắt buộc: nếu như dịch ngược lại câu “as soon as he gets / got
up” thì có thể dịch nguyên văn là “dès qu’elle s’est levée” hoặc dịch theo phương thức
chuyển đổi động từ thành danh từ là “dès son lever”. Trái lại, hai câu tương đương “après
qu’ il sera revenu” và “after he comes back” đều có thể dịch theo phương thức chuyển đổi
từ loại là “après son retour”, “after his return”.

Phương thức chuyển đổi từ loại không chỉ xảy ra giữa hai từ loại động từ và danh từ mà
còn giữa các từ loại khác. Vinay và Darbelnet liệt kê ít ra mười loại chuyển đổi từ loại
khác nhau. Sau đây là một số ví dụ về chuyển đổi từ loại liên quan đến tiếng Anh thương
mại:

– từ đơn dịch thành từ ghép: bail —> tiền bảo lãnh, ledger —> sổ cái, …

– từ đơn dịch thành ngữ: bear > người đầu cơ giá xuống, bull > người đầu cơ giá lên,
equity —> vốn cổ phiếu thường, shark > kẻ cho vay nặng lãi, solvent —> có khả năng
thanh toán, staff > đội ngũ nhân sự, stag > người đầu cơ xổi…

Phương thức chuyển đổi từ loại có thể ví như chuyển đổi trong dịch thuật (translation
shifts) của Catford. Để hiểu thêm về phương thức chuyển đổi từ loại và chuyển đổi dịch
thuật, xin xem Nguyễn Thượng Hùng, Catford, Hồ Canh Thân và những cộng sự (sđd).

Phương thức (5): biến thái (modulation)

Phương thức “biến thái” có nghĩa là sự thay đổi trong thông điệp do có một sự thay đổi về
quan điểm (modulation means a variation in the message due to a change in the point of
view): hiểu một điều gì đó theo một cách nhìn khác. Phương thức này thích hợp khi dịch
nguyên văn hoặc chuyển vị có được một câu dịch đúng ngữ pháp nhưng lại không tự
nhiên trong ngôn ngữ dịch. Trong phương thức biến thái, ta có thể phân biệt biến thái tự
do / không bắt buộc (free / optional) với biến thái cố định / bắt buộc (fixed / obligatory).

– Biến thái cố định / bắt buộc: như trong trường hợp “the time when” phải dịch sang tiếng
Pháp là “le moment où” (the time thành the moment, một đơn vị thời gian; và when thành
where). Cách dịch biến thái bắt buộc tương đương trong trường hợp này ở tiếng Việt sẽ là
“lúc mà” (the time thành the moment; và when thành that).

– Biến thái tự do / không bắt buộc: có thể lựa chọn cấu trúc được ưa thích hơn ở ngôn ngữ
dịch: ví dụ “it is not dificult to show” mà dịch là “il est facile de desmontrer” (it is easy to
show) là do người Pháp thường thích nói như vậy chứ không phải là không dịch được
nguyên văn. Phương thức biến thái không bắt buộc cũng được sử dụng trong phiên dịch
đồng thời (simultaneous interpreting), được gọi là kỹ thuật reformulation (nói lại cách
35
khác): ví dụ, nếu diễn giả nói “There has never been a period in history where people have
not asked themselves the question…”, thì phiên dịch có thể nói lại cách khác
(reformulate) như “Throughout history people have always asked themselves the
question…” (Trong lịch sử, con người luôn tự hỏi…) là do người Việt vẫn thích lối khẳng
định thay vì dùng hai phủ định trong tiếng Anh. Ngoài hai loại biến thái: bắt buộc và
không bắt buộc đề cập ở trên, còn có một vài loại biến thái khác. Sau đây là một số ví dụ
về các loại biến thái này liên quan đến lĩnh vực tiếng Anh thương mại.

– cụ thể chuyển thành trừu tượng: bear market > thị trường xuống giá, bed and breakfast >
bán và mua lại ngay, bottleneck > sự bế tắc, bull market > thị trường giá lên, daisy chain >
việc mua bán vờ vịt, dead-cat bounce > sự hồi phục nhất thời, fallen angels > những
chứng khoán mất giá, fast food > thực phẩm ăn liền, grandfather clause > điều khoản miễn
trừ, graveyard market > thị trường xuống giá, haircut > mức hớt xén, head hunter >
người / công ty săn lùng chất xám, head office > trụ sở chính, horse-trading > sự mặc cả
tinh khôn, infant industry > ngành công nghiệp non trẻ, lame duck > người / công ty thất
bại, master budget > ngân sách chính, peanuts > số tiền nhỏ, peppercorn rent > tô danh
nghĩa, people intensive > dùng nhiều lao động, red herring > bản cáo bạch thăm dò, red
tape > tệ quan liêu, sandwich course > khóa học vừa học vừa làm, sunrise industry >
ngành công nghiệp đang lên, sunset industry > ngành công nghiệp đang tàn, wildcat strike
> đình công manh động, widow-and-orphan stock > cổ phiếu rất có giá trị, window
dressing > vẻ lòe loẹt bề ngoài…

– trừu tượng chuyển thành cụ thể: available assets > tài sản tiền mặt, quick assets > tài sản
dể đổi thành tiền mặt, entertainment account > tài khoản tiếp khách, holding company >
công ty mẹ, hyper-inflation > lạm phát phi mã, industrial relations > mối quan hệ giữa chủ
và thợ, outstanding shares > những cổ phiếu nằm trong tay cổ đông, subsidiary company >
công ty con, unwritten contract > hợp đồng miệng…

– bộ phận này chuyển thành bộ phận khác: head tax > thuế thân, house magazine > tạp chí
của hãng, pie chart > biểu đồ tròn…

– phủ định của không -A chuyển thành A: unskilled labour > lao động giản đơn / phổ
thông, diseconomies of scale > giảm hiệu quả kinh tế do quy mô, non durables > hàng tiêu
dùng mau hỏng, non-manual workers > giới lao động trí thức…

– A chuyển thành phủ định của không -A: bare contract > hợp đồng không đền bù, bad
title > văn tự sở hữu không có giá trị, bear cheque > séc vô danh, dormant companies >
các công ty không hoạt động, environment(ally)-friendly > không hại đến môi trường,
demand deposit > tiền gởi không kỳ hạn, deregulation > phi điều tiết hóa, foul bill of
lading > vận đơn không hoàn hảo, nude / naked contract > hợp đồng không đền bù, silent /
sleeping partner > hội viên không hoạt động, hostile takeover > việc tiếp quản không được
đồng thuận…

– đổi biểu tượng (ẩn dụ kiểu này đổi sang ẩn dụ kiểu khác): bricks-and-mortar businesses
> các cơ sở kinh doanh qua cửa hàng, clicks-and-mortar company > công ty kinh doanh
qua internet, golden hello > tiền thưởng đầu quân, brain drain > chảy máu chất xám.

Phương thức (6): tương đương (equivalence)

Vinay và Darbelnet dùng thuật ngữ này để chỉ những trường hợp khi hai ngôn ngữ cùng
36
mô tả một tình huống nhưng với các phương tiện cấu trúc hoặc phong cách khác nhau. Có
thể lấy một ví dụ cổ điển về phản ứng của người thợ không chuyên vô tình đập búa trúng
ngón tay mình: nếu là một người Pháp, họ sẽ nói “Aie!”, nhưng nếu là người Anh thì họ
sẽ nói “Ouch!”. Tương đương trong tình huống này ở tiếng Việt sẽ là “Ôí!”. Ví dụ này dù
khá đơn giản nhưng minh họa được một đặc trưng cụ thể của phương thức này: các thay
đổi liên quan đều có tính cú đoạn (syntagmatic), ảnh hưởng đến toàn bộ thông báo. Theo
Vinay và Darbelnet phương thức tương đương đặt biệt hữu ích trong việc dịch cách ngôn,
thành ngữ, các kết hợp danh từ hoặc tính từ. Cách ngôn (proverbs) cung cấp các minh họa
về phương thức này. Ví dụ: cách ngôn Pháp “comme un chien dans un jeu de quilles”
(like a dog in a game of skittles) và tương đương của nó trong cách ngôn Anh “like a bull
in a china shop” (người thô lỗ, vụng về) và “deux patrons font chavirer la barque” (two
skippers will capsize the boat) và tương đương của nó trong cách ngôn Anh “too many
cooks spoil the broth” (lắm thầy thối ma) được xem là tương đương vì chúng chỉ cùng
một tình huống nhưng với các phương tiện cấu trúc và hình ảnh khác hẳn nhau.

Một vài ví dụ về cách ngôn tiếng Anh liên quan đến lĩnh vực thương mại và phương thức
dịch tương đương của chúng sang tiếng Việt:

Cách ngôn tiếng Anh Phương thức dịch tương đương sang tiếng Việt

The dearest is the cheapest Của rẻ là của ôi

Điều tương tự cũng đúng với trường hợp dịch các thành ngữ. “to talk through one’s hat”
(nói càng) hoặc “as like as two peas” (giống như hai giọt nước) lại càng không được dịch
theo phương pháp sao phỏng (calque).

Một vài ví dụ về thành ngữ tiếng Anh liên quan đến lĩnh vực thương mại và phương thức
dịch tương đương của chúng sang tiếng Việt:

Thành ngữ tiếng Anh Phương thức dịch tương đương sang tiếng Việt
be in the black lời
be in the red lỗ
blow the whistle on (sb/sth) tố cáo (ai / điều gì)
buy a pig in a poke mua trâu vẽ bóng
come / go under the hammer được bán đấu giá
cook the books gian lận sổ sách
corner the market lũng đoạn thị trường
flood the market tràn ngập thị trường
get the axe bị đuổi / thải hồi
hammer the market bán một lúc một chứng khoán với số lượng lớn làm cho giá của nó
xuống nhanh
one’s money’s worth đáng đồng tiền bát gạo
pay through the nose giá cắt cổ
take a bath thất cơ lỡ vận
wear and tear hao mòn

Phương thức tương đương còn đóng một vai trò quan trọng trong trường hợp dịch các kết
hợp danh từ và tính từ trong tiếng Anh thương mại. Theo từ điển tiếng Anh thương mại
(NXB Longman) [ ,vi] danh từ ghép chiếm một bộ phận lớn tiếng Anh thương mại.
Newmark [19,145] cho rằng các kết hợp mới (danh từ ghép/tính từ với danh từ) đặc biệt
phổ biến trong khoa học xã hội và trong ngôn ngữ vi tính. Tuy nhiên điều cần lưu ý là sự
37
khác biệt giữa “cụm từ”: các kết hợp thông thường (xin xem phương thức sao phỏng) và
“danh từ ghép” Lấy ví dụ từ “sleeping partner” nếu là cụm từ, ta sẽ dịch theo phương thức
sao phỏng là “đối tác đang ngũ” (partner who is sleeping) nhưng nếu là danh từ ghép, ta sẽ
dịch theo phương thức tương đương (equivalence) là “đối tác không hoạt động” (partner
who does not take an active role).

Một số ví dụ về các danh từ ghép trong tiếng Anh thương mại và phương thức dịch tương
đương của chúng sang tiếng Việt
– economic / useful life thời hạn sử dụng
– qualified opinion sự đánh giá có phê chú
– qualified report bản báo cáo kiểm toán có phê chú / có vấn đề – sleeping beauty một
công ty hấp dẫn
– translation methods các phương pháp quy đổi ngoại hối – translation gain / loss lãi / lỗ
do quy đổi ngoại hối
– umbrella organization tổ chức bao trùm
– think-tank nhóm chuyên gia cố vấn
Một số ví dụ về các danh từ ghép trong tiếng Anh thương mại và phương thức dịch tương
đương của chúng sang tiếng Việt
– economic / useful life thời hạn sử dụng
– qualified opinion sự đánh giá có phê chú
– qualified report bản báo cáo kiểm toán có phê chú / có vấn đề – sleeping beauty một
công ty hấp dẫn
– translation methods các phương pháp quy đổi ngoại hối – translation gain / loss lãi / lỗ
do quy đổi ngoại hối
– umbrella organization tổ chức bao trùm
– think-tank nhóm chuyên gia cố vấn

Phương thức (7): dịch thoát (adaptation)

Đây là phương thức cuối cùng được dùng khi một tình huống trong văn hóa gốc không tồn
tại trong văn hóa dịch vì vậy phải có một sở chỉ tương đương với văn hóa gốc trong văn
hóa dịch. Sau đây là một ví dụ về phương thức dịch thoát được nêu bởi Vinay và
Darbelnet: về mặt văn hóa việc ông bố người Anh hôn con gái mình ở miệng là bình
thường nhưng một hành động tương tự là không thể chấp nhận xét về mặt văn hóa ở một
văn bản tiếng Pháp. Để dịch câu “he kissed his daughter on the mouth” trong ngữ cảnh
một người cha trở về nhà sau khi đi du lịch dài ngày thì người dịch phải tạo ra một tình
huống mới mà có thể được xem là tương đương. Vì vậy, phương thức dịch thoát có thể
được mô tả là một loại tương đương đặc biệt, tương đương tình huống. Cách dịch phù hợp
hơn trong trường hợp này sẽ là “il serra tendrement sa fille dans ses bra” (“he tenderly
embraced his daughter in his arms”: ông ta âu yếm ôm cô gái con của mình). Trong tiếng
Anh thương mại, danh từ riêng “Goliath”2thường chỉ một công ty có tiềm lực tài chính, vì
vậy khi gặp từ đó trong các ví dụ sau: “the company is the Goliath of the computer
industry” hoặc “a telecomes goliath” thì từ “goliath” trong ví dụ này theo phương thức
dịch thoát nên dịch là “đại gia”, “ông lớn” / “gã khổng lồ”. Ở tiếng Việt, khi nói về một kẻ
yếu mà dám chống kẻ mạnh hơn gấp bội , người ta thường ví von là “châu chấu đá xe”,
“châu chấu đá voi” hoặc “trứng chọi với đá”. Để dịch câu “Gaddafi quyết “châu chấu đá
xe”, tấn công Châu âu”. Câu dịch tương đương theo phương thức dịch thoát sẽ là
“Gaddafi (David) determined to attack Europe (Goliath). Trong văn hóa Việt cũng như
các nên văn hóa chịu ảnh hưởng của văn hóa Trung hoa, con rồng luôn được xem là biểu
38
tượng vương quyền (royal power) dưới chế độ phong kiến. Rồng được xem là một linh vật
đứng đầu trong tứ linh: Long, Lân, Quy và Phụng.Người Việt xem rồng là biểu tượng của
sự tốt đẹp, may mắn và thịnh vượng, tuy nhiên từ con rồng (the dragon) lại là một con vật
hung dữ, biểu tượng của sự xấu xa, độc ác và có ý nghĩa rất tiêu cực trong văn hóa Tây
phương vì vậy trong Kinh thánh để chuyển được nét nghĩa của từ con rồng từ tiếng Anh
sang tiếng Việt người dịch phải tìm một sở chỉ tương đương ở tiếng Việt là con “mãng xà”
(con vật làm việc ác trong cổ tích Việt nam). Ví dụ sau đây cho thấy người dịch đã áp
dụng phương thức dịch thoát cho từ “dragon”. “The woman in charge of the accounts
department is an absolute dragon!” (Người đàn bà phụ trách phòng kế toán là một bà chằn
đích thị!). Khi nói về các quốc gia phát triển với ý nghĩa khen ngợi, người ta thường dùng
chữ “rồng”, ví dụ, Nhật, Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore được gọi là những con rồng
Châu Á / con rồng kinh tế. Tuy nhiên, sở chỉ tương đương với từ rồng trong tiếng Anh lại
là “Tigers” (con hổ) chứ không phải là “Dragons” (con rồng)3.
Phương thức dịch thoát thường được dùng để dịch tên phim, kịch hoặc tên tiểu thuyết. Ví
dụ, tên phim “Memmoirs of a Geisha” được dịch là “Đời kỹ nữ”, tên sách “When Heaven
and Earth changed places” được dịch là “Khi trời đất đổi thay”, tên tiểu thuyết “The
Scarlet Letter” được dịch là “Nét chữ ô nhục”.4

NHỮNG QUY TRÌNH DỊCH KHÁC NHAU MÀ NEWMARK (1988B) ĐƯA RA:

▪ Chuyển giao: Đây là quá trình chuyển một từ SL vào một văn bản TL. Quy trình này bao
gồm cả chuyển ngữ và tương tự như khái niệm mà Harvey (2000:5) gọi tên là “phiên mã.”
▪ Tự nhiên hóa: Quy trình thích nghi từ trong SL trước hết là theo cách phát âm bình
thường và sau đó là hình thái tự nhiên của TL. (Newmark, 1988b:82) ▪ Tương đương văn
hóa: Có nghĩa là thay thế một từ có tính văn hóa trong SL bằng một từ trong TL. Tuy
nhiên, “chúng không chính xác” (Newmark, 1988b:83) ▪ Tương đương chức năng: nó yêu
cầu việc sử dụng một từ trung lập về mặt văn hóa. (Newmark, 1988b:83)
▪ Tương đương mô tả: trong quy trình này ý nghĩa của CBT được giải thích bằng một vài
từ (Newmark, 1988b:83)
▪ Phân tích thành phần: có nghĩa là “so sánh một từ SL với một từ TL có nghĩa tương tự
nhưng không phải là tương đương một đối một trực tiếp, bằng việc thể hiện trước hết là
các thành phần nghĩa chung sau đó là các thành phần nghĩa khác nhau của chúng.”
(Newmark, 1988b:114)
▪ Đồng nghĩa: nó là một “gần tương đương TL.” Trong quy trình này, kinh tế được đặt
trên độ chính xác (Newmark, 1988b:84).
▪ Dịch mượn: đây là phép dịch nguyên văn của các cụm từ có nghĩa cố định thường gặp,
tên của các tổ chức và các yếu tố của từ ghép. Quy trình này còn có tên gọi là dịch sao
phỏng (Newmark, 1988b:84)
▪ Chuyển dịch hoặc chuyển vị: quy trình này bao gồm sự thay đổi về ngữ pháp từ SL sang
TL, chẳng hạn, (i) thay đổi từ số ít sang số nhiều, (ii) thay đổi cần có khi một cấu trúc SL
cụ thể nào đó không tồn tại trong TL, (iii) thay đổi một động từ SL thành một từ TL, thay
đổi một cụm danh từ SL sang một danh từ TL, vân vân. (Newmark, 1988b:86)
▪ Điều biến: quy trình diễn ra khi người dịch tái tạo lại thông điệp của văn bản gốc trong
văn bản TL và tuân thủ theo những quy tắc hiện hành của TL, vì SL và TL có thể có
những khác biệt trong góc nhìn (Newmark, 1988b:88)
▪ Bản dịch được công nhận: quy trình diễn ra khi người dịch “thường sử dụng bản dịch
chính thức hoặc được nhiều người công nhận của bất kỳ cụm từ có tính định chế nào.”
(Newmark, 1988b:89)
39
▪ Bù đắp: quy trình này diễn ra khi sự mất ý nghĩa của một phần trong câu được bù đắp ở
một phần khác (Newmark, 1988b:90)
▪ Diễn giải: trong quá trình này, ý nghĩa của CBT được giải thích. Tại đây, lời giải thích
có nhiều chi tiết hơn nhiều so với trong quy trình tương đương mô tả. (Newmark,
1988b:91)
▪ Cặp: quy trình diễn ra khi người dịch kết hợp hai quy trình khác nhau (Newmark,
1988b:91)
▪ Ghi chú: ghi chú là những thông tin bổ sung trong một bản dịch (Newmark, 1988b:91)

KỸ NĂNG PHỤ TRỢ CHO DỊCH THUẬT

1. Kỹ năng làm việc nhóm: Mọi người nghĩ rằng dịch thuật là hoạt động đơn lẻ nhưng
trong thực tế các biên dịch viên thường xuyên làm việc theo nhóm, điều chỉnh công việc
của nhau hoặc chia sẻ kinh nghiệm. Kỹ năng sống và phối hợp tốt với người khác là điều
cần phải có.
2. Chú ý đến từng chi tiết: Có rất ít biên dịch viên là người quá chú trọng đến chi tiết. Nếu
bạn đã từng nghiến răng khi nhìn thấy một dấu nháy đơn bị dùng sai thì nghề này chính là
dành cho bạn! Biên dịch viên cần có kỹ năng chỉnh sửa và hiệu đính tốt.
3. Tính linh hoạt/khả năng thích ứng: Dịch thuật là nghề thay đổi nhanh chóng và các biên
dịch viên phải sẵn sàng tiếp nhận kỹ năng mới.
4. Kỹ năng tổ chức: Dịch thuật là nghề đòi hỏi chính xác về thời gian. Bạn cần phải đáp
ứng được thời hạn và tổ chức thời gian hiệu quả.
5. Kỹ năng Viết: Đây là kỹ năng cực kỳ quan trọng, biên dịch viên là người viết chuyên
nghiệp. Đối với kỹ năng này, bạn cần phải hiểu rõ về ngôn ngữ của mình: ngữ pháp, từ
vựng, phong cách. Đọc nhiều sẽ giúp thực hành viết tốt như viết blog, viết báo sinh viên,
viết sáng tạo. Ngay cả những điều nhỏ nhặt như chính tả
cũng rất quan trọng. Chính tả thực sự quan trọng đối với biên dịch viên; chính tả kém sẽ
làm khách hàng có ấn tượng xấu.
6. Kiến thức chung: Kiến thức chung cũng rất quan trọng đối với biên dịch viên. Kiến
thức chung giúp bạn nhận ra sai sót trong văn bản. Biên dịch viên nên xem tin tức nhiều
như có thể bởi vì các nội dung trên trang tin tức có thể xuất hiện trong công việc của mình
sau này.
7. Kỹ năng phân tích: Biên dịch viên cần có kỹ năng phân tích tiến bộ để hiểu được văn
bản nguồn có sức ảnh hưởng như thế nào, để họ có thể mô phỏng lại trong bản dịch.
8. Kỹ năng nghiên cứu: Biên dịch viên có thể nhận được các văn bản rất khác nhau để
dịch từ ngày này sang ngày khác và phải nhanh chóng có vốn từ vựng chuyên ngành. Bạn
cũng có thể tự tìm hiểu bằng nhiều cách, chẳng hạn tìm các thuật ngữ chuyên ngành trên
mạng.
9. Kiến thức môn học: Bất kỳ kỹ năng nào bạn có đều có thể trở thành kiến thức chuyên
ngành để giúp bạn. Đó có thể là thương mại, cơ khí, luật, hoặc y khoa nhưng cũng có thể
là sở thích cá nhân, chẳng hạn như một môn thể thao. Hãy nghĩ về các chủ đề bạn thực sự
hiểu rõ, và nghĩ về việc làm thế nào bạn có thể
hiểu được các chủ đề đó bằng các ngôn ngữ khác.
10. Tính ham tìm hiểu: Tính ham tìm hiểu là một trong những thuộc tính tốt nhất mà bạn
có thể có khi làm biên dịch viên. Nó sẽ giúp bạn học được các kỹ năng mới, nghiên cứu
các chủ đề không quen thuộc, tìm từ không quen thuộc mà bạn gặp, phát hiện các vấn đề
tiềm ẩn với công việc dịch thuật và thực sự hiểu được khách hàng muốn gì.
40
11. Kiến thức ngoại ngữ giỏi: Bạn cần phải có khả năng đọc rộng và dễ dàng bằng tiếng
nước ngoài và không chỉ hiểu được ngôn ngữ đó nói gì, mà còn hiểu được ý nghĩa thực sự
của ngôn ngữ đó - hai việc này không phải lúc nào cũng giống nhau! Luyện đọc sách, xem
TV và phim ảnh, nghe đài phát thanh nhiều bằng tiếng nước ngoài sẽ giúp bạn.
12. Kỹ năng công nghệ thông tin: Dịch thuật là nghề rất cần công nghệ thông tin; biên
dịch viên sử dụng nhiều phần mềm để xử lý văn bản, định dạng tập tin và phục hồi bộ nhớ
dịch. Phần mềm phát triển nhanh chóng, và biên dịch viên cần phải kịp thời cập nhật.
13. Kiến thức văn hóa tốt: Điều này rất quan trọng. Ngôn ngữ không chỉ là ngôn ngữ mà
còn là văn hóa.
14. Yêu thích đọc: Biên dịch viên là người viết chuyên nghiệp cần viết tốt. Đọc rộng là
điều cần thiết để phát triển phong cách viết thực sự tốt. Đọc tiểu thuyết hay, báo chí có
chất lượng tốt (cũng là cách để có kiến thức tổng quát), lịch sử, khoa học phổ biến - càng
nhiều, càng tốt.

5 COMMON MISTAKES TO AVOID

There are 5 common translation mistakes

1) Translating words, not ideas

It happens too often when companies have built strong brand messaging in their own
countries, only to take them overseas and find they are less than effective. Word-for-word
translation doesn’t work when you’re dealing with slogans, sayings or basing your
messaging on popular culture. When it comes to translating your business materials you
need to think about not just what words you are using, but what it is you are trying to
convey with those words.
2) Disregarding dialects

Translating a language accurately isn’t always enough – you also need to consider any
regional variations that exist within countries, or across continents. Dialects can differ
massively and what works for one dialect could mean something else altogether for
another. This is when relying on a professional with specialist knowledge of a country,
and a deep understanding of different dialects at play, can prove invaluable to your
business.
3) Failing to adapt to your new target market

What proved attractive for your target market in the UK, may not be so attractive for the
same market in Japan, for example. Establishing effective marketing overseas demands
more than simply translating your previous materials – you also need to think about how
to adapt your content to meet the needs of your foreign market. Specialist professionals
can advise on who you should be targeting in foreign countries, and how best to appeal to
them.
4) Using cultural references

So much branding is based, in some way, on cultural references…to the point that you
might not even realise you are using a cultural reference, or assume it to have the same
connotations universally. Cultural references are often place-specific and don’t translate
well for foreign languages – what’s more it’s surprisingly easy for companies to offend,
41
put their reputation at harm, and even make political statements without meaning to,
simply because they haven’t done their homework.
5) Risking liability

While damage to your business reputation is, of course, undesirable, it’s when materials
such as business documents and contracts are translated incorrectly that mistakes can
prove truly disastrous. It’s been known for business deals to be made, or indeed broken,
based on misinformation and a lack of understanding. In these cases, who is liable for
damages? And what might the final cost to your business be? All things considered, does
the temptation to cut costs with your translation efforts justify putting your business at
risk?

PRACTICE 2
I. Comment on the translation of the following sentences and give your own translation of
them
Example: 0. My dad was fixing the roof and the ladder slipped out from under him and he
is hanging from the eaves (Lúc đó bố tôi đang sửa mái nhà, bỗng nhiên chiếc thang dưới
chân ông bị đổ và bây giờ ông đang treo lơ lửng trên xà nhà).
Your translation: Bố tôi đang dọi lại mái nhà thì bỗng nhiên thang đổ và giờ đây ông
đang bị lơ lửng dưới xà nhà.
1. A man’s wife had scratched the side of their new car as she backed it out of the garage
(Vợ một người nọ làm xước một bên thành xe hơi lúc bà ta lùi xe để ra khỏi nhà để xe).
2. A man was injured in an accident aboard a bus, and his friends told him that he should
sue for damages (Một người ngồi trên xe buýt và lúc xảy ra tai nạn, anh ta bị thương. Bạn
bè khuyên anh ta đi kiện vì các thiệt hại).
3. A crew was unloading a tank car of highly explosive chemicals when it exploded (Một
toán người dỡ một chiếc xe chở hóa chất dễ cháy, đang làm thì bị nổ).
4. Her grandmother, willing to break her neck to please her little granddaughter, took
away the cereal and went to work preparing a bacon and egg breakfast (Muốn chiều cháu,
bà cất bát ngũ cốc đi rồi làm món thịt hun và trứng cho cháu).
5. Even though he had made a lot of money with several inventions, some of his
neighbours thought he was a bit of an oddball. Being rich, they referred to him as
eccentric (Mặc dù ông kiếm được nhiều tiền nhờ có nhiều sáng chế, một số láng giềng cho
rằng đầu óc ông ta không bình thường. Thậm chí họ còn bảo ông là dở người).
II. Underline (single line – ) the subject and (double line =) the verb predicate of all the
sentences. Then, translate the story into English, paying special attention to the italicized
parts.
Sinh viên của một trường đại học Mỹ thường (1) chơi khăm nhau khi bạn gái mới của một
sinh viên nào đó (2) đến chơi lần đầu. Thường thì họ mang tất cả đồ đạc ra khỏi phòng
của người sinh viên đó, (3) để cho khi cô bạn của anh ấy đến sẽ không có vật gì để ngồi.
Ted Jones là một thanh niên nông thôn, (4) cho đến khi được nhận vào đại học, chưa bao
giờ rời quê. Lần đầu đến trường và khi nghe nói về sự nghịch ngợm này, anh ta tỏ ra
không thích và tuyên bố với các sinh viên khác, “Tôi nhất định rằng điều đó sẽ không xảy
ra với tôi. Tôi sẽ khóa cửa phòng lại.” Các sinh viên khác đều (5) cười trước lời lẽ tự tin
của anh.
Lần đầu tiên khi Ted đưa bạn gái về phòng, anh kinh ngạc thấy tất cả đồ đạc vẫn còn đó
nhưng (6) cửa phòng đã bị lấy đi mất.
42
(Key words: chơi khăm ai: play tricks on; lần đầu: for the first time; để cho: so that; cho
đến... vẫn chưa: not until; cười trước cái gì: laugh at; lấy, gỡ cái gì: remove sth)

1. Dịch thuật là gì? Dịch thuật là hoạt động bao gồm việc luận giải ý nghĩa của một
đoạn văn – văn bản nguồn và chuyển sang một ngôn ngữ khác, tạo thành bản dịch chuẩn
xác nội dung, đầy đủ ý nghĩa tương đương với văn bản gốc.
2. Often, though not by any means always, it is rendering the meaning of a text into
another language in the same way that the author intended the text. ->Thông thường,
không phải lúc nào cũng có thể diễn đạt ý nghĩa của một văn bản sang một ngôn ngữ khác
theo ý mà tác giả đã định cho văn bản đó.
3. There is a tendency to make the translation for educated, middle-class readership in an
informal, colloquial style. ->Có một khuynh hướng thực hiện bản dịch dành cho độc giả
trung lưu, có học thức theo phong cách gần gũi, thông tục/thân thuộc.
4. The UN founders understood that peace will only be achieved when people everywhere
enjoy freedom from want and fear and the freedom to live in dignity.-> Những nhà
sáng lập Liên Hợp Quốc đã hiểu rằng hòa bình chỉ có được khi mọi người ở khắp mọi
nơi được hưởng tự do từ mong muốn và sợ hãi cũng như là tự do sống trong phẩm giá
của họ.
Exercise 1: T/F. Correct if F
1. General reading is more important than close reading in the text analysis.F
2. General reading and close reading are required to analyze the source 1ext to identify
problems from the linguist's perspective.F->…translator’s perspective
3. The translator's intention should be always the same as the author's.F->should be the
same..
4. Discription and discussion are two text types given by Nida.F->description…
5. The uninformed readership may change the form of the intented message in the TL. T
6. It is common to translate for Educated, high class readership. F->…,middle class
readership
7. Translation's audience is a group of readers that the translated text is aimed at. T
8. The readership of the target text should be the same as that of the source text. F
Exercise 2: Which procedure(s) is (are) used?
1. Một số nguồn tin cho hay, Spice Girls đã cãi và nhau trong thời gian qua (Friendship
Never Ends) ->transference
2. She got 91% for her assignment.->Bài làm của cô ấy đạt điểm 10.->cultural
equivalent
3. Kill two birds with one stone.->Mũi tên trúng hai đích.->cultural equivalent
4. Chỉ một ngày sau khi tờ báo giấy Newsweek công bố một vụ xì căng đan ở Nhà
Trắng liên quan tới Tổng thống Clinton đường thời->transference, naturalization
5. If you miss the bus, catch the City Cat. ->Nếu ban nhớ xe buýt, hãy đi bằng City Cat,
một loại phà chạy dọc sông Brisbane, một thành phố của Úc.->couples
Exercise 3: Translate into English
1. Theo một nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới, hàng năm có khoảng 600,000 người
chết vì hút thuốc lá thụ động; 1/3 trong số đó là trẻ em.->According to the World Health
Organization research, nearly 600,000 people die from secondhand smoke each year, 1/3
of them are children.
2. Nghiên cứu được tiến hành tại 192 nước đã chỉ ra rằng hút thuốc lá thu động có thể gây
nên các bệnh tim mạch, hô hấp và ung thư phổi.->Research conducted in 192 countries has
shown that secondhand smoke can cause cardiovascular disease, respiratory disease and
lung cancer.
43
Task 1: T/F
1. Differences in meaning between the source text and the translation can be pointed out
by a good translator.F
2. Differences in meaning between the source text and the translation can be pointed out
by a translator with good command of both languages.T
3. Differences in meaning between the source text and the translation can be pointed out
by a back-translator based on his analysis of source text.F
4. Differences in meaning between the source text and the translation can be pointed out
by a back-translator when he is trying to measure the naturalness of the translation.T
Task: Decide whether each statement is either True or False. Correct it if it is False. (T/F)
1. Interpreting a source text under time pressure cannot be reviewed or replayed.F->…text
is presented only once cannot be …
2. Interpreting are classified into subject matters, settings and working mode.T
3. Sight translation is a form of translation.T
4. Understanding every single word is critical in interpreting.T
5. P. Newmark introduced 7 principles in note-taking in interpreting.T
6. Interpreters should try their best to start note-taking from the beginning of the
assignment.
F->…should wait for complete ideas to start…
7.The purpose of note-taking is to write down as much as possible during your
interpreting.
F->…is not noting too much during…
8. No additions, no omissions, no change can be accepted in the translation assignment.T
9. The service must not be affected by the professional’s personal likes, dislikes.T
10. Interpreters can accept token gifts of their clients.T
Exercise 1: Answer the following questions
1. What is interpreting?
2. What are types of interpreting?
3. What is Consecutive Interpreting?
Consecutive interpreting is a mode of interpreting in which the interpreter speaks after the
source-language speaker has.
4. What is Simultaneous Interpreting?
Simultaneous interpretation is a mode of interpreting in which the interpreter converts
what the speaker says into the foreign language in real time without disrupting the original
flow of delivery.
5. What is Sight Translation?
6. What are qualities of interpreters? Which quality is the most important?
7. What are ethics? What is the importance of ethics?
8. What are similarities of interpreters’ ethics and translators’ ethics?
9. What is the equivalence of ‘interpreting assignment’ in Vietnamese? Công tác phiên
dịch
10. What are 7 principles in note-taking?
11. What is the equivalence of ‘Only an aid, not an end’ in Vietnamese?
12. What are ethics of translators?

44