economisch surplus
Wat we allemaal samen produceren aan goederen en diensten is meer dan genoeg om alle wereldbewoners te laten overleven. Het zal misschien verbazen, maar dat is ook zo voor de meeste landen afzonderlijk, zelfs voor nogal wat van de zogenaamde armste landen.
Voor een samenleving die het lot in eigen handen wil nemen, biedt het economisch surplus i zoveel als de sleutel daartoe. Want in feite is dat surplus i de spaarpot van een volledige samenleving en, zoals een klein kind al vlug leert, wie spaart kan zich al eens een uitgave veroorloven. In iets duurdere woorden: het economisch surplus i maakt het mogelijk dat samenlevingen kunnen investeren en zo hun ambities kunnen waarmaken.
Het bestaan van zo’n surplus i garandeert echter in geen geval dat iedereen ook werkelijk genoeg heeft om te leven. Dat hangt af van wat samenlevingen doen met het surplus i dat ze produceren. Het antwoord is heel divers en niet onbelangrijk, want inderdaad, men kan met dat surplus i piramides bouwen, of kathedralen, of vliegdekschepen om rond te laten varen op de zeven wereldzeeën; men kan er een sociale zekerheid i mee financieren of de welvaart zoveel mogelijk verdelen, men kan er oorlog i mee voeren; men kan er wereldwijd miljoenen kilometers brede en verharde wegen mee aanleggen om de halve wereld rechtstreeks bereikbaar en berijdbaar te maken voor de auto; men kan de lege ruimten van een land in handen spelen van weinig grootgrondbezitters of van heel veel hardwerkende landbouwers.
Deze voorbeelden maken duidelijk dat de aanwending van het economisch surplus i niet opgelegd wordt door economische wetmatigheden. Het is niet de economie i die uit zichzelf bepaalt hoe een samenleving of zelfs de wereld als geheel dat surplus i moet gebruiken. Zo zijn we allemaal tezamen niet verplicht om zoveel geld i op te maken aan auto’s en al wat erbij komt aan infrastructuurwerken en zwaar belaagde of ontwrichte steden.
Over zulke zaken kan een samenleving dus zelf beslissen; de keuzes over wat te beginnen met het economisch surplus i zijn in de allereerste plaats politieke of maatschappelijke keuzes. Vanzelfsprekend verloopt zo’n keuzeproces niet ‘neutraal’ of ‘waardevrij’, dat maakten de gegeven voorbeelden evengoed al duidelijk.
Extreem belangrijk is dus de ontwikkelingspolitiek waarvoor een samenleving kiest. Uit materieel oogpunt zal het voor de doorsnee burger wellicht veel nuttiger zijn dat zo’n surplus i in de eerste plaats wordt aangewend om de welvaart en het welzijn van alle burgers te bevorderen. En daarnaast is het aan elke gemeenschap om uit te maken welke sociale of culturele doelstellingen men met dat surplus i eventueel nog verder wil realiseren.
Gebaseerd op Barrez Dirk i, Ik wil niet sterven aan de XX ste eeuw, Over leven in de 21ste eeuw, Economisch surplus i, p.89-90