Burgerwind op zee: droom en risico’s

Als de Belgische burgercoöperaties via SeaCoop mee de windmolens op zee bezitten, kan dat de samenleving meer greep op haar energie bezorgen. Essentiële voorwaarde: kunnen ze de risico’s aan? Want vele gevaren vragen antwoord. Hoera roepen komt te snel. 

Een vorige bijdrage vertelde hoe de energiecoöperaties alvast een klein windpark op zee konden aankopen. Zo maken ze hun ambitie al voor een deeltje waar. Maar hun droom is veel groter, namelijk grootschalig participeren in de nieuw te bouwen windparken op de Noordzee.

Voor die eerste stap, de aankoop van bestaande windmolens, merkten we al op dat volledige transparantie en informatie noodzakelijk zijn om het vertrouwen van coöperanten te winnen en behouden. Dat is des te meer zo voor het waarmaken van die veel grotere ambitie. Want deze grote droom brengt ook grote reële risico’s mee.

Vragen om te beantwoorden

Daarom laten we het nodige enthousiasme vergezeld gaan van noodzakelijke vragen en fundamentele bedenkingen. Die vereisen allemaal een overtuigend antwoord.

    Samenvatting 

• Raken de windmolenparken gebouwd? En op tijd, zoals gepland?
• Geraakt de elektriciteit tijdig aan land?
• Krijgen we de energie op de goedkoopste wijze aan land?
• Waar is de energieopslagcapaciteit?
• Wat is de impact van langer opengehouden en nieuwe kerncentrales?
• Welke gevolgen hebben de veel hogere uitgaven voor defensie?
• Hoeveel kapitaal i moeten de energiecoöperaties ophalen? Kunnen ze dat?
• Hoeveel moet er bijkomend geleend? En wat is de verhouding met het kapitaal i?
• Wat is de prijs van het geleende geld i?
• Wat zijn de (zekere) inkomsten?
• Wat als de kostprijs explodeert?
• Wat als de verliezen blijven oplopen?
• Waarom zijn burgers niet rechtstreeks mede-eigenaar van de windmolens op zee?
• Omgekeerd, wat met de deelnemende coöperaties i bij een ineenstorting van SeaCoop?
• Is rechtstreekse participatie van burgercoöperanten in SeaCoop niet te verkiezen?

Raken de windmolenparken gebouwd? En op tijd, zoals gepland? De wereld rond is windenergie op zee de jongste jaren in zwaar financieel en economisch ontij terechtgekomen. Alom zijn er vertragingen, dramatisch oplopende kosten, zwakke rendabiliteit tot zware verliezen, uitstel en zelfs stopzetting van een pak projecten. Is SeaCoop voldoende voorbereid en sterk genoeg om te laveren en vooral te slagen in deze zwaar gehavende sector? 

Geraakt de elektriciteit tijdig aan land? Hier krijgt SeaCoop onvermijdelijk te maken met twee notoir onbetrouwbare maar noodzakelijke partijen.
De overheden in België hebben al tientallen jaren geen consistent energiebeleid, laat staan uitvoering ervan.
Netbeheerder Elia kan blijkbaar op eigen houtje voor de duurste oplossingen kiezen voor het zogenaamde energie-eiland zonder zich te moeten verantwoorden, zo blijkt uit een rapport van de energiewaakhond CREG. Het bedrijf zal de oplopende factuur doorschuiven naar de consument. Dat zoiets zonder gevolgen zou blijven, is ronduit onrustwekkend. 

Vandaar ook de volgende vraag: krijgen we de energie op de goedkoopste wijze aan land? Nu zit dat risico weliswaar bij de veelal machteloze consumenten aan wie Elia de kosten doorrekent… maar het is mogelijk dat industriële afnemers een manier vinden om te ontsnappen. En waar belanden de producenten van de Belgische windmolenparken – waaronder SeaCoop een minderheidspartij is - dan met hun structureel duurdere energie in een internationale markt?

Waar is de energieopslagcapaciteit? Energie produceren en verkopen is essentieel. Maar de capaciteit om energie op te slaan, zo noodzakelijk in het tijdperk van hernieuwbare energie, is zowat in heel Europa zwaar uit het oog verloren… De producenten die niet over opslagcapaciteit beschikken, zijn volledig overgeleverd aan de grillige elektriciteitsmarkt en riskeren daar een hoge prijs voor te betalen.

Wat is de impact van langer opengehouden en nieuwe kerncentrales? De beslissingen om de levensduur van bestaande kerncentrales te verlengen en om te investeren in nieuwe centrales tasten de levensvatbaarheid aan van hernieuwbare energie, zoveel te meer wanneer ook opslagcapaciteit ontbreekt. Want niet de kerncentrales maar wel windmolens zullen worden stilgelegd bij overproductie.

Welke gevolgen hebben de veel hogere uitgaven voor defensie? Zullen de overheidsinspanningen voor de energietransitie afbrokkelen, meer nog dan nu al het geval is? Verkleint ook de politieke steun om burgers en coöperaties i daar deel van te laten uitmaken?

Hoeveel kapitaal i moeten de energiecoöperaties achter SeaCoop ophalen? Kunnen ze dat? Onhaalbaar is het niet. Maar het is allerminst zo dat de deelnemende coöperaties i, en vooral dan hun coöperanten, als vanzelfsprekend het nodige startkapitaal zullen inbrengen.

Hoeveel moet er bijkomend geleend? En wat is de verhouding met het kapitaal i? Een veel grotere knoop nog zit bij de banken. Want allicht zal naast het opgehaalde kapitaal i nog veel meer geld i moeten geleend. Het is dus belangrijk om te weten hoeveel en hoe dat bedrag zich verhoudt tot het coöperatief kapitaal i.

Wat is de prijs van het geleende geld i? Een hoge schuldpositie en het risico dat ermee samenhangt impliceert allereerst hogere intresten. Ten tweede betekent ze automatisch een grote afhankelijkheid van banken. Te groot? Dat is afhankelijk van de calamiteiten die opduiken (prijsexplosie, vertragingen, afhakende afnemers, falende leveranciers of aannemers…). Als het zwaar fout loopt, worden banken de eigenaars van (een deel van) de windmolens – hun borg immers – ten nadele van de coöperanten die financieel helemaal achteraan staan en dus meest in de brokken delen.

Wat zijn de (zekere) inkomsten? Hoe ziet het volledige inkomstenplaatje eruit? Zijn er inkomsten die zeker zijn? Hoeveel en op welke termijn? Kunnen de inkomsten verhoogd worden als de kosten stijgen?

Wat als de kostprijs explodeert? Zal SeaCoop dan in staat zijn om het eigen kapitaal i voldoende te verhogen? Zal SeaCoop ook de banken zover krijgen om extra geld i te lenen? En zal dat aan een verantwoorde intrest kunnen?

Wat als de verliezen blijven oplopen? Ook het worstcasescenario verdient aandacht. Wat als een moeilijk parcours van opeenvolgende calamiteiten SeaCoop met zoveel verliezen opzadelt dat deze niet meer gedekt zijn door het opgehaalde kapitaal i? En bankroet dreigt?

Waarom zijn burgers niet rechtstreeks mede-eigenaar van de windmolens op zee? Dat is terecht een heel hooggehouden principe binnen alle energiecoöperaties. Maar toen ze SeaCoop oprichtten, is dat principe niet toegepast. Burgers kunnen zelf geen coöperant worden van SeaCoop, hebben er geen stem en bezitten dus niet rechtstreeks de windmolens. Ze kunnen enkel onrechtstreeks participeren in de windmolens op zee door aandelen op te nemen bij één of meer van de energiecoöperaties die lid zijn van SeaCoop. Die getrapte structuur lijkt te wringen met de coöperatieve ICA-principes i. 

Omgekeerd, wat met de deelnemende coöperaties i bij een ineenstorting en faillissement van SeaCoop? Kunnen zij dan zelf het faillissement vermijden? In het geval van Ecopower is dat een extra groot risico. Want tienduizenden coöperanten rekenen ook op een ononderbroken duurzame energievoorziening, een activiteit die mee overkop dreigt te gaan.

Is rechtstreekse participatie van burgercoöperanten in SeaCoop niet te verkiezen? Zowel vanuit burgers als coöperaties i bekeken, lijkt de betere optie om veel meer met rechtstreekse dan met getrapte inbreng te werken.

In een volgend artikel verzamelen we antwoorden op deze vragen. (1)

Dirk Barrez
Hoofdredacteur Pala i.be | auteur van TRANSITIE. Onze welvaart van morgen 

Lees de vorige bijdrage Burgerwind op zee: een slimme start | Pala i 1-3-2025
Lees de volgende bijdrage Burgerwind op zee: antwoorden op essentiële vragen | Pala i 30-4-2025
Lees ook Oudste coöperatieve windpark op zee is 25 jaar | Pala i 31-3-2025

(1) Slotzin toegevoegd op 19-4-2025