Hernieuwde aanval op publieke diensten valt niet uit de lucht

Samenlevingen kunnen maar echt welvarend zijn als ze beschikken over prima publieke goederen i en diensten. Toch is de blindheid voor hun belang reuzegroot. Openbare diensten ondervinden steeds meer tegenstand en zelfs regelrechte aanvallen.

In Het onderschatte belang van publiek goed ontdekten we dat publieke diensten i essentieel zijn voor mobiliteit, bescherming, onderwijs, cultuur, ontspanning, gezondheid… kortom, om prima te leven. Net om ook in de toekomst goed te leven, zijn er meer publieke diensten i nodig om ook de vele mondiale uitdagingen als klimaat, digitalisering, bewapening of globalisering i aan te pakken.

Onbegrijpelijk maar waar

Dan is het onbegrijpelijk dat samenlevingen het belang van zoveel goeds laten ondersneeuwen tot zelfs compleet uit het oog verliezen. Sommige landen staan zelfs toe dat hun publieke goederen i en diensten worden aangevallen of ontmanteld waardoor uiteindelijk iedereen erop achteruit gaat. (1) Dat is wellicht het grootste gevaar dat ze lopen en het is zaak te doorgronden hoe dat komt.

Groeiende afwezigheid van politiek en overheden

De dominante globalisering i sinds het laatste kwart van de 20ste eeuw drijft op de dogma’s van liberalisering i, privatisering i en deregulering i. Dat leidde tot nefaste afwezigheid van politiek en overheden.

Terwijl goederen, diensten en geld i wereldwijd alle vrijheden kregen, kwamen er veel te traag of zelfs geen mondiale publieke diensten i om die globalisering i in goede banen te leiden, om te zorgen voor sociale en milieuregels en die af te dwingen, of om de digitale publieke diensten i uit te vinden en te creëren waarop alle mensen recht hebben wanneer het tijdperk van de digitalisering aanbreekt.

Eind vorige eeuw betaalden tal van samenlevingen al zwaar voor een onverstandige privatisering i van tal van publieke goederen i en bedrijven i. Hun voorzieningen inzake transport, water, onderwijs, gezondheidszorg of pensioen gingen er op achteruit. Of ze verdwenen, zoals bv. passagierstreinen in Argentinië i of betrouwbare publieke banken in België.

Hernieuwde aanval op publiek goed…

In de huidige jaren twintig zien we dit sociaal en ecologisch faliekante fenomeen opnieuw sterker worden. Er ontplooit zich een hernieuwde aanval op publieke diensten i, op overheden, op sociale regelgeving en milieuwetgeving.

Dat is overduidelijk te zien in de Verenigde Staten waar begin 2025 het Department of Government Efficiency is opgericht. Maar DOGE blijkt veel meer gefocust op het afschaffen en verminderen van administraties en medewerkers dan op het werkelijk beter functioneren van administraties en adequater inzetten van public servants en overheidsmiddelen. 

Die aanval is ook waar te nemen in landen in Zuid-Amerika, in Europa, in India… De gevolgen laten zich raden.

… met zware gevolgen

Minder inspanningen voor goed onderwijs betekent dat meer jongeren minder goed opgeleid zullen zijn. Zijzelf én de hele samenleving dragen daar levenslang de pijnlijke gevolgen van.

Minder sociale zekerheid i en grotere ongelijkheid maken mensen, samenleving én economie i kwetsbaarder, minder wendbaar en armer… terwijl nochtans een uitgebreide, verstandig uitgewerkte sociale zekerheid i de landen met het hoogste welzijn en de grootste welvaart kenmerkt.

De verwaarlozing van publieke infrastructuur maakt niet dat mensen morgen wakker worden in een land zonder voetpaden, spoorwegen, brandweer of ziekenhuizen. Maar als die trend is ingezet van almaar minder of slechter kan de kloof met de best presterende landen alleen maar groeien.

Zonneklaar is waarheen minder regels om discriminatie en ongelijkheid te bestrijden leidt. Die maatschappelijk meest ongezonde fenomenen zullen voortduren of zelfs verergeren. Samenlevingen ontzeggen zich daarmee de vaardigheden en talenten van talloze gediscrimineerde en onterecht behandelde burgers.  

Minder milieuregels vernietigt nog sneller het natuurlijk kapitaal i, laat dus ook de economie i vlugger crashen op de harde planetaire grenzen i van onze planeet en verhoogt aanzienlijk de gevaren voor de gezondheid. 

Kortzichtig of zelfs onbestaand transitiebeleid blijft vrijwel heel Europa overleveren aan de afhankelijkheid van Russisch gas… of Amerikaans. Ronduit aanstootgevend is de bereidheid van politici in democratieën om publiek goed zoals bv. distributienetten van gas, elektriciteit of internet i (deels) te verkopen aan China i… en niet eens aan de eigen burgers die nochtans de eerste gebruikers en belanghebbenden zijn.

Het uitblijven van digitaal i publiek goed levert zowat iedereen uit aan digitale exploitatie door vooral tech multinationals. Ooit waren overheden zo ondernemend om nieuwe technologie meest nuttig aan te wenden in de vorm van publiek verzekerd treinvervoer, telefoon, radio, tv, openbare omroep … Maar in de digitale revolutie die sterk samenhangt met de hernieuwde globaliseringsgolf van einde 20ste eeuw, zijn ze die ondernemende rol of opdracht volledig vergeten, een loodzware nalatigheid.

Allicht meest erg is dat de massale blootstelling aan een verslavende digitalisering, vooral via smartphones, de psychische gezondheid verslechtert van miljarden mensen. De volksgezondheid uit het oog verliezen is altijd een onvergeeflijk politiek verzuim.

Mensen en samenlevingen betalen zo de zwaarste tol voor de onzinnige bewering van al te veel politici en wetenschappers dat niemand rechten zou kunnen halen uit gratis diensten van tech bedrijven i… toen ook voor hen al lang duidelijk moest zijn dat diezelfde bedrijven i hun geld i verdienen met de minstens dubieuze en ten gronde onterechte exploitatie van monopolistisch afgedwongen persoonlijke gegevens… of geldt er voor die bedrijven i geen (digitaal) briefgeheim? Geen privacy? Geen auteursrechten? Geen onschendbaarheid van de persoon, ook psychisch? 

Hebben samenlevingen 
niet net daarom overheden? 

En hebben samenlevingen niet net daarom overheden? Om die rechten en bescherming af te dwingen? Of nog beter in dit geval, om ze te garanderen door zelf die digitale diensten aan te bieden met het fundamentele verschil dat ze wel ieders rechten respecteren? 

Dat belangrijke publiek goed is wat we allemaal nodig hebben.

Niet te veronachtzamen is dat overheden de beste kwaliteit moeten leveren, zowel van publieke goederen i als diensten. Want altijd dreigen politisering en beïnvloeding allerhande maar bovenal bureaucratisering. Dat ‘eeuwige’ fenomeen is voor volgende bijdrage.

Dirk Barrez
Hoofdredacteur Pala i.be | auteur van TRANSITIE. Onze welvaart van morgen en 11 politieke dwaasheden 

(1) Voor wie moeite heeft om dat te geloven: hoewel inwoners van de VS gemiddeld merkelijk grotere BNP i-rijkdom hebben dan West-Europeanen, is hun gemiddelde levensverwachting opvallend minder lang.

Lees de vorige bijdrage Het onderschatte belang van publiek goed | Pala i 1-4-2025
Lees de volgende bijdrage Toekomst van publieke diensten & het bureaucratisch fenomeen | Pala i 20-5-2025

Lees ook
Als het over privatisering gaat, zijn wij geen extremisten | Pala i 14-4-2005
De Argentijnen lachen, om niet te moeten huilen. Hoe een rijk land arm wordt | Pala i 23-4-2003

Foto Marc Ryckaert - Brussels, The Cinquantenaire Park, Creative Commons Attribution 3.0